Η εισήγηση διαβάστηκε στην εκδήλωση Γυναίκα και Εξέγερση / Φρίντα Κάλο Προσεγγίσεις Οργάνωση εκδήλωσης: bodarch (Πέτρος Πέτρου – Στέλλα Χατζηπαναγιώτου)
Σαν κορδέλα τυλιγμένη γύρω από μια βόμβα (έλεγε ο Μπρετόν για τη Φρίντα) έτσι κι εμείς γυναίκες που ζούμε στην Αθήνα είμαστε πολύ κοντά σ αυτή την αίσθηση, σήμερα.
Στις 25 Ιουλίου του 1944 η Ηλέκτρα Αποστόλου στις 7:30 το πρωί συνελήφθη στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου & Ιθάκης από ομάδα της Ειδικής Ασφάλειας. Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο Κρυστάλ στην οδό Ελπίδας 3, που ήταν το ανακριτήριο, δίπλα από την έδρα της Ειδικής Ασφάλειας, Ελπίδας 5. Εκεί για την αντιστασιακή της δράση, βασανίστηκε απάνθρωπα και δολοφονήθηκε. Το πτώμα της σύρθηκε στους δρόμους της Αθήνας γνωστή στιχομυθία κατά την ανάκριση της στην Ασφάλεια:
– Από πού είσαι;
– Από την Ελλάδα!
– Πού κατοικείς;
– Στην Ελλάδα!
– Πώς σε λένε;
– Είμαι Ελληνίδα!
– Ποιοι είναι οι συνεργάτες σου;
– Όλοι οι Έλληνες!
– Τι δουλειά κάνεις;
– Υπηρετώ τον Ελληνικό Λαό!
– Από ποιόν παίρνεις εντολές;
– Μόνο από την Πατρίδα μου!
Στην Αντιστασιακή οργάνωση Λεύτερη Νέα, η Ηλέκτρα Αποστόλου προσπαθούσε να περάσει την νοοτροπία ότι η γυναίκα θα απελευθερωθεί με την ενεργή συμμετοχή της στους κοινωνικούς αγώνες. Προσπαθούσε να πείθει τις γυναίκες μέλη της οργάνωσης να παίρνουν το λόγο, γενικά να πράττουν. Οργανώθηκαν συνεργεία αποκλειστικά από γυναίκες που έγραφαν συνθήματα στους τοίχους.
Ο Νέλσον Μαντέλα λέει το 1994 για την ελευθερία των γυναικών: «Η ελευθερία δεν μπορεί να επιτευχθεί εκτός κι αν οι γυναίκες έχουν χειραφετηθεί από όλες τις μορφές καταπίεσης».
Θα αναφερθώ κυρίως στη γυναίκα στην δημόσια σφαίρα της κρίσης στην Ελλάδα, σε αυτό το μη πορώδες πατριαρχικό τοπίο όπως διαμορφώνεται. Η Hanna Arendt αναφέρεται στη δημόσια σφαίρα και γράφει «μόνο η ύπαρξη μιας δημόσιας σφαίρας και ο παρεπόμενος μετασχηματισμός του κόσμου σε μια κοινότητα πραγμάτων, η οποία συγκεντρώνει τους ανθρώπους και τους συνδέει μεταξύ τους στηρίζεται ολοκληρωτικά στη διάρκεια». (Η ανθρώπινη κατάσταση), ο Φουκώ αναφέρει «το σώμα είναι η εγγεγραμμένη επιφάνεια συμβάντων» στο κείμενό του ο (Νίτσε η γενεαλογία και η ιστορία), και η Τζούντιθ Μπάτλερ «Παρόλο που αγωνιζόμαστε για τα δικαιώματα του σώματός μας, το ίδιο το σώμα για το οποίο αγωνιζόμαστε δεν είναι ποτέ σχεδόν μόνο δικό μας. Το σώμα έχει την απαρέγκλιτα δημόσια διάστασή του. Συγκροτημένο ως κοινωνικό φαινόμενο στη δημόσια σφαίρα το σώμα μου είναι και δεν είναι δικό μου παραδομένο εξ αρχής στο κόσμο των άλλων φέρει το αποτύπωμά τους, διαπλάθεται μέσα στο χωνευτήρι της κοινωνικής ζωής.» [1]
Η οικονομική και κοινωνική κρίση η οποία εξελίσσεται με βάση τη νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση της καπιταλιστικής οικονομίας, θίγει με συγκεκριμένους τρόπους τη γυναίκα, το σώμα της και τη ζωή της, στο έδαφος της προυπάρχουσας πατριαρχικής δομής που εντείνεται και έχουμε μια κατάσταση αρπαγής των κατακτημένων δικαιωμάτων. Αυτό συνδέεται επίσης με την άνοδο των ακροδεξιών, και φασιστικών κινημάτων, και της κυριαρχίας σε πολλά επίπεδα μιας πατριαρχικής εξουσιαστικής ιδεολογίας μέσα στην κρίση. Η ζωή της γυναίκας εμφανίζεται ευάλωτη και τρωτή στην κατάσταση εξαίρεσης, και συχνά έχει να αντιμετωπίσει τη βία σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Μια κοινωνία που ο κυρίαρχος λόγος είναι πατριαρχικός, στην οποία δεν υπήρξε ποτέ χώρος και χρόνος για να αναπτυχθούν τα φεμινιστικά κινήματα που άνθισαν στην Ευρώπη, καθώς πάντα ήταν μια μειοψηφία και ερχόμενα από αλλού, καθώς η αριστερά και οι αναρχικοί χώροι στο παρελθόν δεν τα παρότρυναν και δεν τα θεώρησαν σημαντικά, αφήνοντας σε μεγάλο βαθμό τον ανδρικό λόγο–αποτέλεσμα της πατριαρχικής δομής της κοινωνίας- να κυριαρχήσει ακόμη και να υιοθετηθεί από τις ίδιες τις γυναίκες. Δεν μπορούμε βέβαια να παραβλέψουμε τις γυναίκες που διεκδίκησαν και διεκδικούν την διαφορετικότητα τους μέσα από τη πράξη και τους αγώνες τους ως αντάρτισσες στα βουνά, ως εξόριστες στην εξορία, ως μαχόμενες, ως διαδηλώτριες στη πόλη, ως αόρατες αγωνίστριες της καθημερινής ζωής. Αν και σήμερα είμαστε σε μια αναταραχή φύλου, με μια ισχυρή αποδόμηση των ταυτοτήτων γυναίκας-άνδρα, με τις πολλές διαφορετικές ταυτότητες να αυξάνονται αισθανόμαστε ότι στην Ελλάδα προέχει να υπερασπιστούμε το φύλο-γυναίκα αυτή «την κορδέλα τυλιγμένη γύρω από μια βόμβα» ..αλλά και να μην αρνηθούμε, και να υπερασπιστούμε το ανοιχτό μέλλον πολλαπλών πολιτισμικών δυνατοτήτων όσον αφορά το φύλο.
Πολλές γυναίκες σήμερα βρίσκονται σε συνθήκες επισφάλειας και φτώχειας. Η βία είναι συχνά έμφυλη και είναι κατ’ εξακολούθηση. Συχνά η μετααποικιακή συνθήκη που έχει διαμορφωθεί αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως απορρίμματα, χρησιμοποιώντας βία για να εξουδετερώσει τη δύναμή τους. Αναρωτιόμαστε σ αυτή τη συνθήκη ποιες ζωές μετράνε. Θα αναφερθώ σε μερικά από τα τόσα συμβάντα ευάλωτων ζωών ασκώντας μια κριτική στη βία της κυριαρχίας. Από αυτά τα συμβάντα και τόσα άλλα που πολλά δεν γίνονται καν γνωστά φαίνεται να ξεπηδάει μια ηθική της τρωτότητας που είναι σημαντική στις μέρες μας.
Τρία συμβάντα:
Κωσταντίνα Κούνεβα.
Γεννημένη στη Βουλγαρία συνδικαλίστρια στο χώρο των καθαριστριών από το 2003, η πρώτη γυναίκα μετανάστρια που εκλέχθηκε στη θέση της γραμματέως στην Παναττική ένωση καθαριστριών, εργαζόταν στην ΟΙΚΟΜΕΤ. Η δράση της και οι διεκδικήσεις της ενοχλούσαν πολλούς. Τα μεσάνυχτα της 22 Δεκέμβρη του 2008 δέχτηκε επίθεση από δύο αγνώστους-άνδρες ενώ επέστρεφε από τη δουλειά της στο σπίτι της στα Πετράλωνα σε μικρή απόσταση από το σταθμό. Την περιέλουσαν με βιτριόλι και την υποχρέωσαν να το καταπιεί προκαλώντας απώλεια της όρασης σε ένα μεγάλο μέρος και ζημιές στα εσωτερικά της όργανα. Υποβλήθηκε σε επανειλημμένες χειρουργικές επεμβάσεις. Από την αρχή είχε τη συμπαράσταση γυναικείων ομάδων, οργανώσεων και πολλών γυναικών. Το καλοκαίρι βγήκε η απόφαση από το Μονομελές Πρωτοδικείο Πειραιά, καταλογίζοντας στην εταιρεία ΟΙΚΟΜΕΤ το ποσό των 250.000 ευρώ, εκ των οποίων τα 80.000 είναι άμεσα καταβλητέα. Στο σκεπτικό της απόφασης, σημειώνεται μεταξύ άλλων ότι η εργολάβος εταιρεία καθαρισμού των σταθμών του ΗΣΑΠ, φέρει ευθύνη για τη δολοφονική επίθεση με βιτριόλι που δέχθηκε η Κούνεβα. Η επίθεση αναγνωρίζεται ως «εργατικό ατύχημα», καθώς έγινε αμέσως μετά την αποχώρηση της παθούσας από την εργασία της και ενώ η εταιρεία είχε αρνηθεί την αλλαγή βάρδιας που ζητούσε επίμονα, έχοντας επισημάνει στους προϊσταμένους της τις διαδοχικές απειλές που δεχόταν για τη ζωή της λόγω της συνδικαλιστικής της δράσης. Η Κωνσταντίνα τώρα ζει στο Παρίσι και συνεχίζει να υποβάλλεται σε θεραπείες και εγχειρήσεις (30) αντιμετωπίζει προβλήματα στην αναπνοή, στο στομάχι, στον οισοφάγο, στην όραση. Της συμπαραστέκονται κινήματα γυναικών , το κίνημα Ελλήνων φοιτητών και εργαζομένων στο Παρίσι. Από τα χρήματα έχει λάβει, μόλις τα μισά.
Η διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών (27)
Έγινε, με βάση υγειονομική διάταξη 39 α για περιορισμό της διάδοσης λοιμωδών νοσημάτων που επανήλθε (τέλος 2013), την Άνοιξη του 2012 (27 Απριλίου) σε μια μαζική επιχείρηση σκούπα της αστυνομίας στο κέντρο της Αθήνας, επιχειρήσεις που αποτελούσαν προετοιμασία για το Rethink, για να επιτευχθεί το gentrification στο κέντρο της Αθήνας με άξονα την οδό Πανεπιστημίου. (Σε αυτές τις επιχειρήσεις που συνεχίζονται έχουν συλληφθεί πολλοί μετανάστες.) Η αστυνομία δημοσίευσε τις φωτογραφίες τους μετά από εισαγγελική εντολή. Υπουργοί, αστυνομικοί και εκπρόσωποι του ιατρικού χώρου στήριξαν την επιχείρηση. Οι φωτογραφίες και τα ονόματα των γυναικών ήταν η πρώτη είδηση στα τηλεοπτικά κανάλια. Η αντιμετώπιση αυτή των γυναικών δείχνει καθαρά την τρομακτική βία και τη βαρβαρότητα της εξουσίας αλλά και της κοινωνίας. Δείχνει επίσης και ένα ουσιαστικό έλλειμμα συμπόνοιας, προς αυτές που έχουν χτυπηθεί περισσότερο από τη κρίση και περιφέρονται σιωπηλά στην πόλη. Εξ αρχής δημιουργήθηκε η πρωτοβουλία αλληλεγγύης στις διωκόμενες οροθετικές που πέτυχε την απελευθέρωση τους, οι οποίες παρέμειναν στη φυλακή έως 11 μήνες (με σταδιακή αποφυλάκιση). Οι 5 τελευταίες γυναίκες αθωώθηκαν στις 12/3/13. Η πρωτοβουλία, συνέβαλε με πολύ συστηματικό τρόπο και συνεχές ενδιαφέρον στην αρωγή στα θύματα του παράνομου και απάνθρωπου εγκλεισμού των γυναικών αυτών. Όπως λένε γυναίκες από την Πρωτοβουλία: “Πηγαίναμε κάθε εβδομάδα στις φυλακές για επίσκεψη, ενημέρωση, προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας και ψυχολογική στήριξη. Φροντίσαμε τη νομική τους κάλυψη, παραστήκαμε ως μάρτυρες στα δικαστήρια, και ακόμα φροντίσαμε επείγουσες ανάγκες κάποιων από τις αποφυλακισμένες. Συμβάλαμε στη διαρκή δημοσιοποίηση του θέματος και την πίεση προς τις δημόσιες αρχές για την αποφυλάκισή τους.” Επίσης δημιουργήθηκε η ταινία «Ερείπια» της Ζωής Μαυρουδή, η οποία απηχεί με τον δικό της τρόπο τη βαρβαρότητα του κράτους απέναντι στις γυναίκες αυτές. Η Κατερίνα Μάτσα αναφέρεται σε αυτές στο βιβλίο της “Ταπείνωση και ντροπή” και μιλάει για πράξη ακραίας πολιτικής βαρβαρότητας απέναντι σε αυτές τις γυναίκες.
Η ιστορία της μικρής Σάρας και της μητέρας της.
Σαν από αρχαία τραγωδία είναι βγαλμένος ο θάνατος της 13χρονης Σάρας, στις 2-12-2013 στις 11 το βράδυ στην περιοχή Ξηροκρήνης στη Θεσσαλονίκη, πίσω από τον σιδηροδρομικό σταθμό, σ’ ένα φτωχικό διαμέρισμα στον 4ο όροφο της οδού Μπαρκοπούλου 6, όπου το άτυχο κοριτσάκι ζούσε με την 54χρονη Σέρβα μητέρα της, και ο θάνατος προήλθε από το μαγκάλι που είχαν ανάψει να ζεσταθούν. Ήταν μόνες, αλλά πολύ αγαπημένες, σύμφωνα με τους γείτονες. Ο πατέρας εξαφανισμένος και η μητέρα τρεις μήνες άνεργη. Έκανε περιστασιακές δουλειές, κυρίως λάντζα σε κουζίνες συνοικιακών εστιατορίων. Λόγω της ανεργίας όμως των τελευταίων μηνών, ήλθε μοιραία η γυμνή ζωή. Η ΔΕΗ έκοψε τρεις μήνες πριν το ρεύμα γιατί δεν το είχαν πληρώσει. Σύμφωνα με πληροφορίες, το ύψος των ανεξόφλητων λογαριασμών της ΔΕΗ υπερέβαινε τις 2.000 ευρώ. Στο διαμέρισμα της οδού Μπαρκοπούλου έμεναν τον τελευταίο 1 με 1,5 χρόνο. Τελικά η συνολική οφειλή έφτασε περίπου στα 2,5 χιλιάρικα και το ρεύμα κόπηκε. Αξιοπρεπείς και αβοήθητες, λοιπόν, μάνα και κόρη άναψαν ένα αυτοσχέδιο μαγκάλι για να ζεσταθούν. Έβαλαν κάρβουνα πάνω σε μια παλιά ψηστιέρα για να τα κάψουν. Η γλυκιά ζέστη τις έκανε να πλησιάσουν και οι δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις γρήγορα τις έριξαν σε λήθαργο. Θα είχαν πεθάνει και οι δύο. Η μητέρα, όμως, κάποια στιγμή κατάφερε να ανακτήσει τις αισθήσεις της και πετάχτηκε αμέσως επάνω. Άνοιξε την πόρτα και πανικόβλητη άρχισε να καλεί σε βοήθεια. Γρήγορα διαπιστώθηκε ο θάνατος της μικρής Σάρας. Όπως εκτίμησαν, προήλθε από δηλητηρίαση μονοξειδίου του άνθρακα, η οποία προκλήθηκε από τις αναθυμιάσεις. Η μητέρα θεωρήθηκε υπεύθυνη ανθρωποκτονίας του παιδιού της και συνελήφθη. Στη συνέχεια είπαν πως ζούσε παράνομα στη χώρα. «Αρχικά είχε έλθει ως οικονομική μετανάστρια και είχε άδεια παραμονής λόγω εργασίας. Αργότερα όμως η άδεια παραμονής έληξε και δεν ήλθε να την ανανεώσει. Προφανώς δεν είχε ούτε τα χρήματα αλλά ούτε και δουλειά για να κάνει κάτι τέτοιο… Από την Υποδιεύθυνση Αλλοδαπών της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης θεωρήθηκε κρατούμενη για παράνομη παραμονή στη χώρα, αλλά τελικά της δόθηκε ένα χαρτί διοικητικής απέλασης, σύμφωνα με το οποίο όφειλε να φύγει από την Ελλάδα μέσα σε 30 ημέρες. Σ’ αυτή την περίπτωση το ενδιαφέρον από τη γειτονιά και τη κοινωνία ήλθε εκ των υστέρων, όταν η μικρή Σάρα είχε πεθάνει όλοι είπαν τι καλό κορίτσι ήταν, όμως κανείς πριν στην πόλη και στη γειτονιά δεν βοήθησε αυτές τις δυο γυναίκες καμία αλληλεγγύη καμιά συμπόνια δεν υπήρξε, κανείς δεν αναρωτήθηκε γι’ αυτές. Αναρωτιόμαστε πόσες άλλες γυναίκες υπάρχουν με τα ίδια χαρακτηριστικά στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Μέσα σ αυτή την τραγική συνθήκη που επικρατεί, με την ανεργία να αυξάνεται με τις δομές κοινωνικής πρόνοιας να διαλύονται και να αντικαθίστανται από μηχανισμούς καταστολής, με τα βάρη να αυξάνονται για τις γυναίκες, με την πατριαρχική δομή που θέλει τον άνδρα να ξεκουράζεται και τη γυναίκα να συνεχίζει τη δουλειά, με τις ανασφάλιστες γυναίκες να αυξάνονται, καθώς όλο και περισσότερο απασχολούνται σε δουλειές που δεν ασφαλίζονται, με τις γυναίκες μετανάστριες να έχουν όλο και περισσότερα προβλήματα καθώς συχνά αυτές συντηρούν την οικογένεια, με τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές να είναι κακές και να σχετίζονται άμεσα με τις πατριαρχικές σχέσεις εξουσίας και την πατριαρχική δικαιοσύνη, εκείνο που παρατηρούμε είναι ότι όλο και περισσότερο αυξάνονται οι πρωτοβουλίες γυναικών, η ενίσχυση των δεσμών αλληλεγγύης, οι γυναικείοι συνεταιρισμοί, ως εξαιρέσεις μέσα σ ένα τοπίο επιθετικότητας, περιρρέουσας αγριότητας, επισφάλειας και αδικίας. Οι εξαιρέσεις αυτές μοιάζουν σαν την επιβίωση των πυγολαμπίδων μέσα σ ένα βαθύ σκοτάδι. Και ίσως με την αύξησή τους το τοπίο να γίνει σιγά σιγά όλο και πιο φωτεινό….όπως σε συνέντευξη της στο Παρίσι πρόσφατα είπε η Κωνσταντίνα Κουνεβα. ”Δεν έχω φοβηθεί, δεν μπορείς να ζεις με φόβο, να προσπαθήσουμε να ζήσουμε με συμπόνοια, σεβασμό και να αυξήσουμε την αγάπη.”
Βέβαια η έκφραση “Η επιβίωση των πυγολαμπίδων” [2], είναι ο τίτλος από το δοκίμιο του George didi Huberman ό οποίος το έχει γράψει σε σχέση με το κείμενο του Pasolinι που αφορούσε την εξαφάνιση των πυγολαμπίδων. Η άποψή του αφορά μια πολιτική της επιβίωσης μέσα από την τέχνη μέσα από τις εύθραυστες εικόνες και την τρωτή επιτελεστικότητα. Εμείς λοιπόν ως γυναίκες μπορούμε να εμπνευστούμε και να δημιουργήσουμε… μέσα στις τωρινές συνθήκες και στις κοινότητες που έρχονται. Έτσι προσεγγίζουμε την εξέγερση…
Ευχαριστώ την Στέλλα και τον Πέτρο που με κάλεσαν εδώ σήμερα.
Ελένη Τζιρτζιλάκη
[1] Τζούντιθ Μπάτλερ , Ευάλωτη ζωή, οι δυνάμεις του πένθους και της βιας, εκδ. νήσος,2009
[2] Georges Didi Huberman ,survivance des lucioles, paradoxe, 2009