Η δράση «MADRE TERRA, τα δένδρα που μεταναστεύουν», αποτελεί μέρος ενός γενικότερου project με τον τίτλο «Routes and Homes: Migrant Tree». Συμμετείχαν οι κάτοικοι, λατινοαμερικάνοι που ζουν χρόνια σ αυτή τη γειτονιά του Μανχάταν και δεν μιλούν σχεδόν καθόλου αγγλικά, καθώς και πολλοί καλλιτέχνες που ζούνε χρόνια στην περιοχή και που είναι αυτοί που ξεκίνησαν τα community gardens στο Lower East Side και κατ’ επέκταση στη Νέα Υόρκη. Πρόκειται για μια δράση που περιελάμβανε τη φύτευση ενός μεσογειακού δένδρου, μιας ροδιάς, που η αρχική σκέψη ήταν να έλθει από την Ελλάδα, αλλά αυτό σήμαινε ότι θα έμενε στην καραντίνα για δύο χρόνια και τη φύτευση σπόρων για τους οποίους η διαδικασία ήταν τόσο πολύπλοκη που αποφασίστηκε να αγοραστούν τελικά στη Νέα Υόρκη.
Η δράση ήταν ένα σχόλιο για τη μετανάστευση, αλλά και για τη γη που καταστρέφεται. Τα δένδρα μεταναστεύουν όπως και οι άνθρωποι από τον ένα τόπο στον άλλον από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, για ανάγκες τροφής και καλλωπισμού. Πολλά δένδρα μετανάστευσαν μαζί με τους ανθρώπους σε χώρες που εκείνοι τα είχαν ανάγκη. Μέρος του project αποτέλεσαν οι γνώσεις που αποκτήσαμε και οι δυσκολίες που συναντήσαμε στο ταξίδι από την Αθήνα των σπόρων και του δένδρου. H έκφραση MADRE TERRA ξεκίνησε από μια ιδέα της Evemar βραζιλιάνα-ινδιάνα που έχει μεταναστεύσει στην Ιταλία και τη συνάντησα στη Σίφνο, «στη γη είμαστε φιλοξενούμενοι και έχουμε καθήκον να τη φροντίζουμε να είμαστε προσεκτικοί κατά την παραμονή μας σε αυτήν» λέει η Εvemar.Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, έχει επέλθει μετασχηματισμός του συλλογικού τρόπου να σκεφτόμαστε τη φύση, καθώς στη φύση η ανάπτυξη συμβαίνει μέσω της αλληλεγγύης. Οι φυσικοί απαραίτητοι για τη ζωή πόροι ως κοινά αγαθά. συχνά ιδιωτικοποιούνται όπως το νερό, παράλληλα αναπτύσσεται άγρια και κτηνώδη οικειοποίηση μεγάλων φυσικών περιοχών, των φυσικών πηγών ενέργειας και των κοινών φυσικών πόρων ενώ οι γενετικά τροποποιημένοι σπόροι πλήττουν άμεσα το δικαίωμα των ατόμων να διαχειρίζονται την ίδια τους τη ζωή μέσω παραδοσιακών συλλογικών μορφών καλλιέργειας και γνώσεων που έχουν διαμορφωθεί στα χωριά εδώ και αιώνες. Στον δυτικό κόσμο με τα υβρίδια που δημιουργήθηκαν στα εργαστήρια διαδόθηκε η χρήση τους και οι γνώσεις για τις αρετές των ντόπιων ποικιλιών χάθηκαν. Οι εταιρείες σπόρων γιγαντώθηκαν και υιοθετούν μάρκετινγκ που προωθεί τα αγροχημικά και τα υβρίδια μαζί, άσχετα από τις τοπικές συνθήκες. Πλήττονται οι φτωχοί αγρότες..Βασικά χαρακτηριστικά της Συνδιάσκεψης στην Κοπεγχάγη ήταν από τη μια οι παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις -ερήμην όχι μόνο της Κοινωνίας των Πολιτών αλλά και της επίσημης διαδικασίας του ΟΗΕ- και από την άλλη η έκδηλη απροθυμία των κυβερνήσεων να υποτάξουν τα κρατικά τους συμφέροντα στην ανάγκη για αποτροπής ενός κλιματικού χάους, δεσμευόμενες για αποτελεσματικές μειώσεις εκπομπών και για ουσιαστική ενίσχυση των φτωχότερων χωρών. Η Συνδιάσκεψη της Βολιβίας παγκόσμια Συνέλευση κινημάτων και πολιτών 19-22 Απριλίου 2010 φιλοδοξούσε να αποτελέσει ένα διαφορετικό παράδειγμα, δίνοντας το λόγο σε κοινότητες που πλήττονται ήδη από την αλλαγή του κλίματος και σε οργανώσεις και κινήσεις που αγωνίζονται για ένα διαφορετικό ενεργειακό μοντέλο και για την κλιματική δικαιοσύνη. Η επιλογή της Κοτσαμπάμπα ως τόπου της διάσκεψης είχε συμβολική σημασία, για το θέμα των φυσικών πόρων και του ελέγχου τους: η πόλη έγινε γνωστή το 2000 σε όλο τον κόσμο, από την επιτυχημένη εξέγερση των κατοίκων της κατά της ιδιωτικοποίησης της τοπικής εταιρίας ύδρευσης και των υπέρογκων αυξήσεων στην τιμή του νερού.
Η δράση στη Νέα Υόρκη περιλάμβανε επίσης, τις ιστορίες των τα δένδρων και των φυτών του κήπου Parajiso και τις διαδρομές που διέσχισαν για να φτάσουν στο Parajiso, τις ιστορίες και τις διαδρομές των ανθρώπων, το πως ο κήπος τους κάνει να αισθάνονται περισσότερο όπως λένε «στο σπίτι τους στον κόσμο».Πολλοί από αυτούς -αυτές που ήταν εδώ κάτοικοι και ακτιβιστές καλλιτέχνες ξεκίνησαν τον κήπο πριν από 30 χρόνια. Και δεν είναι τυχαίο ότι μπορούν να βρίσκονται ακόμη εδώ σε αυτή την περιοχή του Μανχάταν, πολύ κοντά στο Νew Museum, που τα ενοίκια έχουν φτάσει στα ύψη αλλά με ειδικό νόμο οι παλιοί κάτοικοι προστατεύονται και συνεχίζουν να πληρώνουν πολύ φτηνότερο ενοίκιο. Αλλά πως ξεκίνησε η ιστορία των community garden στη Νέα Υόρκη. Όπως ο Roderick Romero που κατασκευάζει δενδρόσπιτα και η J.K.μας διηγήθηκαν καθισμένοι γύρω από το ξύλινο τραπέζι στο Parajiso καθώς βλέπαμε τις φωτογραφίες της Marilis κατά τη διάρκεια της κρίσης του 1970, πολλά σημεία της πόλης ήταν κενά και εγκαταλειμμένα, ήταν οικόπεδα που προέκυπταν συχνά από κτίρια που έπεφταν μετά από πυρκαγιές, και βρίσκονταν κυρίως στο Lower East Side, στο East Harlem…. Οι Green Guerillas άρχισαν τη δράση τους το 1973 με το σύνθημα “seed bombs”, σκορπώντας λίπασμα, σπόρους και νερό στα κενά οικόπεδα. Γρήγορα όχι μόνο τα κενά πρασίνισαν αλλά και έγινε ιδιαίτερα έντονη η παρουσία των κατοίκων σε αυτούς τους χώρους, που ήταν φτωχοί μετανάστες κυρίως από αγροτικές περιοχές. Η γειτονιά του Lower East Side, που είχε έντονα προβλήματα ναρκωτικών και περιθωριοποίησης των λατινοαμερικανών μεταναστών, με πολλά αστικά κενά και με χώρους μεγάλους και φτηνούς που προσέλκυαν τους καλλιτέχνες ανάμεσα τους και την ίδια τη Liz Christy(που έμενε στη Mott Street στο Lower East Side στο Μανχάταν και ήταν ζωγράφος που ίδρυσε τους Green Guerillas), απετέλεσε έντονο πεδίο δράσης δημιουργίας των community gardens. Οι Green Guerrillas συνέχισαν τη δράση τους με το να βοηθάνε τους κατοίκους πολλών γειτονιών με οδηγίες και διαπαιδαγώγηση στη δημιουργία community gardens. Οι ακτιβιστές καλλιτέχνες, αναγνώριζαν την ανάγκη στην πόλη εμπλοκής και κοινωνικότητας. Το κίνημα προχώρησε οι green guerrillas έκαναν workshops και πειραματιζόντουσαν με φυτά. πολλοί κήποι έγιναν και σε άλλα μέρη της πόλης. Ο συγκεκριμένος κήπος Parajiso έγινε το 1981.H Liz Christy φύτεψε εδώ δύο ιτιές κλαίουσες. (ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΣΙΓΟΥΡΗ ΑΝ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ.)
Αν κάτι ήταν εντυπωσιακό και συγκινητικό στη δράση στο Parajiso, ήταν ότι 30 χρόνια μετά στον κήπο βρίσκονταν όλοι από τη γειτονιά καλλιτέχνες ακτιβιστές μαζί με τους λατινοαμερικάνους μετανάστες, που με συνέπεια όλα αυτά τα χρόνια δημιουργούν την ιστορία των community gardens, που είναι χώροι ζωντανοί, αναπόσπαστοι από την ιστορία της Νέας Υόρκης. Στον κήπο μάθαμε τις ιστορίες των μεταναστών, που στους κήπους βρίσκουν κάτι από το σπίτι τους που άφησαν στην πατρίδα, καθώς εκεί φυτεύουν τα δένδρα και τα λαχανικά που είχαν άλλοτε στους τόπους τους, αλλά και τις ιστορίες των καλλιτεχνών που είναι ιστορίες με απώλειες από έιτζ και άλλες ασθένειες( η Liz Christy πέθανε το 1985 από καρκίνο), ανεργία, αύξηση των ενοικίων κ.α., προβλήματα της μητρόπολης. Ο κήπος λοιπόν τους βοηθάει να συνεχίζουν τη ζωή και τη δράση τους.. Τμήμα της δράσης στο Parajiso ήταν να τοποθετηθούν στο χώρο εικόνες από το πάρκινγκ-πάρκο στα Εξάρχεια, Κοιτώντας τες λοιπόν αυτές τις εικόνες κάτω από τα μεγάλα δένδρα, αναρωτιέται κανείς για την ιστορία των κήπων που τριάντα χρόνια μετά φαίνεται να γεννιέται δριμύτατη και στην Αθήνα. καθώς μέσα από επίπονες διαδικασίες μετασχηματίζεται σε μητρόπολη. Οι δικοί μας κήποι έγιναν μέσα από συγκρούσεις, όπως το πάρκο της Ναυαρίνου στα Εξάρχεια, το πάρκο Κύπρου και Πατησίων, το πάρκο στη βίλα Δρακοπούλου, και ο κοινωνικός χώρος βοτανικός κήπος Πετρούπολης. Έχουν σχέση με την αστική συνείδηση που αποκτά η Αθήνα, καθώς και με το ότι μια γενιά ακτιβιστών πλάθεται μέσα από αυτές τις δράσεις. Ενδιαφέρουν οι νέες συνθήκες που δημιουργούνται καθώς ο χώρος μετασχηματίζεται διερευνώντας ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος των αρχιτεκτόνων και των καλλιτεχνικών ομάδων σήμερα, καθώς και πως διευρύνεται η δράση τους στον δημόσιο χώρο, πως προκύπτει η εμπλοκή και συνεργασία καθώς και η αντιπαράθεση για τα θέματα αυτά. Η Αθήνα αποτελεί πλέον μία μητρόπολη που συντίθεται από πολλές διαφορετικότητες(220 εθνότητες μεταναστών). Το αίτημα του πρασίνου ως ένας δημόσιος κήπος γίνεται αιτία διεκδίκησης και συγκρούσεων για πρώτη φορά επιτακτικά. Αντίθετα ο Δήμος της Αθήνας φαίνεται να διακατέχεται από μια απαρχαιωμένη αντίληψη για τον δημόσιο χώρο με τις συνήθως θλιβερές διαμορφώσεις του, καθώς και η αστυνομία η οποία επεμβαίνει με βίαιο απαρχαιωμένο τρόπο (στο πάρκο της οδού Πατησίων και στα Εξάρχεια).
Ο ακτιβισμός γύρω από τους κήπους στην Αθήνα απαιτεί συνέπεια εγρήγορση, συχνά σύγκρουση, δεν μοιάζει διαδρομή εύκολη. Όμως αν κάτι μένει από αυτή την μακρόχρονη εμπειρία της Νέας Υόρκης είναι αυτοί οι χώροι κοινωνικοποίησης και μη ιεραρχίας των ανθρώπων με τα ψηλά δένδρα και τα φρέσκα λαχανικά, και τα δενδρόσπιτα στη καρδιά της μητρόπολης.
*H διοργάνωση του πρότζεκτ «Routes and Homes: Migrant Tree» έγινε από τις Gabrielle Bendiner-Viani, Lydia Matthews και Jilly Traganou, καθηγήτριες στο Parsons The New School for Design και στο Eugene Lang College του New School στην Νέα Υόρκη. Το πρότζεκτ χρηματοδοτήθηκε από την επιτροπή Design and Social Science του Πανεπιστημίου New School. Η συγκεκριμένη δράση έγινε σε συνεργασία με την Ελένη Τζιρτζιλάκη και το Δίκτυο Νομαδικής Αρχιτεκτονικής, μέλλη του El Jardin del Paraiso και άλλους συμμετέχοντες. Συγκεκριμένα για τη δράση δούλεψαν οι Darwin Andrango, Gabrielle Bendiner-Viani, Stefanos Chandelis, Saba Hamidi, Cristal Hernandez,Lisa Maione, Lydia Matthews, Maya Mitrasinovic, Natalia Roumelioti, Jilly Traganou, Eleni Tzirtzilaki, Liat Weinstein, Holly W.
Migratory Homes: Redesigning Group Identity, Prototyping Social Change
by
Jilly Traganou, PhD
Associate Professor
School of Art and Design History and Theory
Parsons The New School for Design