Ελένη Τζιρτζιλάκη | Έκθεση Παλαιό Σχολείο Κάστρου, Σίφνος
12 – 17 Ιουλίου 2025
“Στο νησί: Το ράγισμα των φτερών πίσω από τον άνεμο”
Το χρώμα της απόγνωσης είναι κόκκινο. Έτσι μας λένε οι ακουαρέλλες της Ελένης Τζιρτζιλάκη και πρέπει να τις πιστέψουμε γιατί βγαίνουν από ένα βαθύ πηγάδι ονειρικό, εφιαλτικό, από τα έγκατα της ψυχής, της γης, της γήινης ψυχής, της ψυχικής γης. Συνομιλούν με τις λέξεις, δείχνουν θάλασσα, καράβια, ζώα, μορφές εκτεταμένες σαν βρυκολακιασμένες, λάμιες τεντωμένες σαν λάστιχα που ανάπαυση δεν βρίσκουν στις λέξεις. Το τοπίο είναι τοπίο διαρκούς ταραχής, φουρτούνας, ματωμένο τοπίο, ραγισμένο, φαντασμικό, τοπίο θηλυκό, γυναικείο, εξουθενωτικό. Τα χρώματα σαν να κυλούν πάνω στο χαρτί ορίζουν και αφορίζουν το σώμα, δείχνουν κήπους, χωράφια, επιτιθέμενα πουλιά, κορμοράνους και ύπουλους γλάρους που πανέτοιμοι και επιθετικοί βυθίζονται στα λαγόνια, σκάβουν τη μήτρα, τραβούν σάρκες, τραβούν την μνήμη του σώματος να την εξορίσουν.
Υπάρχει μια διαρκής, επίμονη αναμονή στα σώματα, τα γυμνά θηλυκά χιμαιρικά σώματα, μισή γυναίκα μισό ζώο, ίσως γαϊδούρι, με την υπομονή του; Ίσως σκύλος, με την αφοσίωσή του; Και τα δύο ζώα υπομονής, συντροφιάς, συχνά πληγιασμένα. Haunting. Κυνηγούν το βλέμμα σαν φαντάσματα, ζουν σε λίμνες αίματος, όλα ζουν σε λίμνες αίματος ή φωνάζουν το αίμα, και οι παπαρούνες, και οι πετεινοί, και οι γάτες που είναι παρούσες στα ερωτικά αγγίγματα. Άνθρωποι και ζώα και πουλιά και λουλούδια, όλα μαζί. Γυναίκες, ίσως και παιδιά, ίσως και άντρες αγγίζονται, φιλιούνται, μυρίζονται, χαϊδεύονται, χωρίς μελόδραμα, χωρίς νοσταλγία, με μοναδική πυξίδα αναγνώρισης τα ελάχιστα, μικρά αφηγηματικά κείμενα που παρουσιάζονται εδώ κι εκεί.
Φέρνουν στο νου τούς ύστερους «Έρωτες» της Άννας Κινδύνη, αγγελόμορφες, ημίγυμνες και γυμνές γυναίκες σε αποχρώσεις σπασμένου και μουντού κόκκινου, όρθιες όλες, με κίνηση, και με μάτια που κυττάζουν προς την φυγή. Και τα πεινασμένα παιδιά της Käthe Kollwitz που τραβάνε την ποδιά της μάνας τους στην Γερμανία του μεσοπολέμου, σχεδιασμένα με κάρβουνο που τώρα, όμως, βλέποντας την κόκκινη απόγνωση στα έργα της Ελένης Τζιρτζιλάκη αναρωτιέμαι μήπως, αν δεν ήταν κάρβουνα, μήπως, θα ήταν κόκκινα; Η Τζιρτζιλάκη μας δείχνει πώς μπορεί η απόγνωση να είναι το κόκκινο της φράουλας, να έχει γύρω της λουλούδια, θάλασσα, γάτες, φιλί, και παρ’ όλα αυτά και πάλι να μας ρίχνει στα βάθη της απελπισίας. Τα σώματα της συχνά είναι πλαγιαστά ή ανακαθιστά, σαν να προκαλούν και μαζί να αψηφούν την ορατά επερχόμενη πράξη, που μπορεί να είναι βία, ή και ευχαρίστηση, ή και ηδονή. Να της βγάζουν τη γλώσσα κοροϊδευτικά.
Είναι λυγμός; Βουβή φωνή; Ένα φιλί; Φιλί αναγνώρισης; Πάθους; Επώδυνου αποχωρισμού; Τί είναι οι μαστοί, τα γεννητικά όργανα, τα εξαϋλωμένα και αποστεωμένα άκρα, τα πουλιά με τα τεράστια ράμφη και οι κόκκινες παπαρούνες και τα μώβ αγριομπίζελα; Δεν ξέρουμε. Ό,τι κι αν είναι, όμως, δεν το έχουμε ξαναδεί αλλά θα ζει από δω και πέρα στον πρόσθιο λοβό του εγκεφάλου μας, θα μείνει σχεδόν εγχάρακτο στον αμφιβληστροειδή μας, θα κάθεται στον ώμο μας σαν δαιμόνιο, να μας κρατάει σε συνεχή εγρήγορση.
Νένη Πανουργιά, Λέρος, 5 Ιουλίου 2025
Η Νένη Πανουργιά είναι από την Αθήνα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ανθρωπολογίας και Ακαδημαϊκή Υπεύθυνη του Προγράμματος Δικαιοσύνη-στην-Εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Columbia στη Νέα Υόρκη
