Επί-σκεψη στον τόπο. Η ζωή πρέπει να αλλάξει.
On Revolution.
Στις 12 Σεπτέμβρη 2015 το απόγευμα μια ομάδα με γυναίκες και άνδρες και δυο παιδιά(14 είμαστε) κατευθυνθήκαμε από το ορεινό χωριό Καλλικράτης, που βρίσκεται σε ένα οροπέδιο, και κυρίως κατοικείται το καλοκαίρι, με δένδρα, και αιγοπρόβατα, προς τη τοποθεσία Σιδεροπορτί, στο Βουνό. Εκει που στις 18 Απρίλη του 1949, απ ό,τι φαίνεται από τον τύπο της εποχής, στις 3.30 το απόγευμα σκοτώθηκε σε συμπλοκή, η αντάρτισσα Νίτσα η Ελένη Παπαγιαννάκη, με το όνομα Ηλέκτρα, μαζί με την Αθηνά Χανταπάκη και με τους αντάρτες: Γιώργο Μανουσέλη (ομαδάρχη που καταγόταν από τον Καλλικράτη), Αντρέα Κουρκουμελή, Σωτήρη Ψαράκη, Γιώργη Χρήστου, Βασίλη Βλάση (Λυκούργο). Ο Γιώργος Μιαούλης ενώ σώθηκε στη συμπλοκή σκοτώθηκε αργότερα.
Στα άγρια βουνά του τόπου ανάμεσα στα αγκάθια και τις αιχμηρές πέτρες,είχαν ξεφυτρώσει αγριολούλουδα. Η επίσκεψη στο Βουνό, αν και η Νίτσα-Ελένη Παπαγιαννάκη με το όνομα Ηλέκτρα, ήταν αδελφή της μητέρας μου κι έχω το όνομα της, ανήκει στη συλλογική μνήμη της αδύνατης Επανάστασης που ήταν ο Εμφύλιος.
Η τοποθεσία βρίσκεται κοντά στον απότομο δρόμο που οδηγεί απο το Καψοδάσος και τον Πατσιανό στο Καλλικράτη. Σχεδόν παράλληλα εκτυλίσσεται το φαράγγι του Καλλικράτη. Το πιθανότερο ήταν ότι η αντάρτικη ομάδα είχε επιλέξει αυτή την τοποθεσία σ’ αυτή τη φάση του αγώνα, γιατί ήταν κοντά στο χωριό όπου θα μπορούσε να συντηρηθεί.Βρισκόμαστε στο 1949 που είχαν συμβεί μεγάλες απώλειες ανταρτών και στην Κρήτη μετά από τη μάχη στο φαράγγι της Σαμαριάς τον Ιούνιο του 1948, και όταν στη συνέχεια για να τους αποκλείσουν και να τους αποδυναμώσουν είχαν κηρύξει απαγορευμένη ζώνη την ορεινή περιοχή του νομού Χανίων, υπήρχαν και χωριά που εκκενώθηκαν τελείως.
Στην τοποθεσία μας οδήγησε φίλος που ζει στον Καλλικράτη, που είχε βασιστεί στις μαρτυρίες των χωριανών.
Αρχικά φτάσαμε στον λόφο που σύμφωνα με τις μαρτυρίες βρισκόταν ο αντάρτης που φύλαγε σκοπιά και τον σκοτώσανε. Λέγεται ότι κάποιος από το χωριό τους πρόδωσε και έτσι βρήκαν την τοποθεσία. Στη συνέχεια πήγαμε μέσα από πέτρες και αγκάθια ανάμεσα στις άγριες μαδάρες στη σπηλιά που κοιμόντουσαν. Κατόπιν βγήκαμε στον τόπο που εγινε σύμφωνα με τις μαρτυρίες η συμπλοκή, που όπως γράφεται στον τύπο της εποχής, κράτησε δυο ώρες. Σιωπήσαμε για να τους τιμήσουμε και να τους συλλογιστούμε.
Εκεί ανάμεσα στις πέτρες, τοποθετήσαμε το κεραμεικό-δώρο που είχε φτιαχτεί στο Βαθύ της Σίφνου με τη λέξη ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, λέξη με ιδιαίτερη σημασία τότε και σήμερα. Διαβάστηκε το ποιήμα « Στην οδό Σόλωνος. Μια βραδιά παγωμένη γεννήθηκε,τ όνομα της γυναίκας με τα άρβηλα,που στο βουνό σε μάχη σκοτώθηκε πήρε…..». και ένα κείμενο για τους πρόσφυγες και τις ιστορίες τους απο την ομάδα που είχε έρθει απο το Στέκι Μεταναστών των Χανίων. Στους παρευρισκόμενους-ες μοιράστηκε το βιβλίο που έγινε με αφορμή το γεγονός απο το υλικό που συγκεντρώθηκε, με τον τίτλο «ΑΝΤΑΡΤΙΣΣΑ Νιτσα-Ελένη Παπαγιαννάκη Ηλέκτρα».
Κατόπιν πήγαμε στον τόπο που τους έθαψαν. Τόπος άγριος,αφιλόξενος,ξένος.
Μετα φάγαμε και ήπιαμε όλοι μαζί στο καφενείο μιλώντας για το τότε και το τώρα.
Στο χωριό οι μνήμες από το γεγονός είναι έντονες και ανεπεξέργαστες, με δυσκολία μιλούν γι αυτό. Η ιστορία δεν έχει ακόμη ειπωθεί δημόσια.
Η Αντριάνη απο το Καψοδάσος, ανηψιά αγωνιστή, μας είπε οτι στη θέση αυτή ο θείος της είχε την επιθυμία να γίνει ενα πέτρινο κάθισμα με χαραγμένα τα ονόματα των ανταρτών, που να κάθονται οι περαστικοί να σκέφτονται τους αντάρτες και τον αγώνα τους.
Η ανίχνευση γεγονότων του εμφυλίου και της ίδιας της ιστορίας σε βιβλία ανταρτών που επέζησαν, ερευνητών, ιστορικών, η αρχειακή έρευνα σε αρχεία στα Χανιά(εργασία σε εξέλιξη), οι μαρτυρίες από τους συγγενείς και τους επιζήσαντες απο το Βουνό αντάρτισσες-αντάρτες ήταν σημαντικά για την πραγματοποίηση του τεύχους «Αντάρτισσα Νίτσα-Ελένη Παπαγιαννάκη Ηλέκτρα» Αθήνα 2015.
Μια αίσθηση Ουτοπίας μας συνόδευε αυτές τις μέρες της επί-σκεψης που ερχόταν από το παρελθόν αυτού του αγώνα στο Βουνό και σχετιζόταν με τα πουλιά,τα ζώα, τα αγριολούλουδα, το τοπίο στον Καλλικράτη και στην γύρω περιοχή. Στην επί-σκεψη ηταν σημανική η ανίχνευση του εμφυλιακού τοπίου και η τοπιογραφία του ως τόπο επανάστασης, συναισθημάτων, συλλογισμών. Η φύση εδώ πανίσχυρη και εκστατική ειναι φανερό ότι συμμετείχε στην ανθρώπινη υπέρβαση αλλά και στο ανθρώπινο δράμα.
Η διαχείριση του υλικού επιθυμεί να το αποδώσει στο συλλογικό, μέσα από την ανάκληση του σιωπηλού παρελθόντος, και επιδιώκει τη συμμετοχή. Οι μαρτυρίες των κατοίκων σήμερα των γύρω χωριών Καλλικράτης, Καψοδάσος, Πατσιανός, μαρτυρίες ανθρώπων που άκουσαν την ιστορία, αλλά δεν την έζησαν, ήταν συχνά αντιφατικές εκφράζοντας αυτό το ίδιο το εμφυλιακό τοπίο που δεν εχει ανιχνευθεί. Η προσέγγιση αυτή επιχειρεί με βηματισμούς να ανιχνεύσει πώς το παρελθόν διαπερνά το συλλογικό σώμα.
Η χαρτογράφηση των διαδρομών στο βουνό που θα ακολουθήσει θα ανιχνεύσει τη σχέση του σώματος των ανταρτών με αυτό το τοπίο.
Η επί-σκεψη στο Βουνό, η επαφή με τη ζωή των ανταρτών εκει οδηγεί σε αλλαγές ριζικές την παρούσα ζωή μας στην πόλη,οδηγεί σε σκέψεις για την Επανάσταση.
- Προβολή Ντοκυμαντέρ «Αντάρτισσα Νίτσα – Ελένη Παπαγιαννάκη, με το όνομα Ηλέκτρα. Γυναίκες κλαδιά», Αθήνα, Δεκέμβριος 2015
- Προβολή Ντοκυμαντέρ «Αντάρτισσα Νίτσα – Ελένη Παπαγιαννάκη, με το όνομα Ηλέκτρα. Γυναίκες κλαδιά», Χανιά, Ιούνιος 2016
Ελένη Τζιρτζιλάκη nomadikiarxitektoniki.net
Ευχαριστώ τον Στέφανο Χανδέλη για τη συντροφικότητα στο Βουνό για τη πραγματοποίηση της Επί-σκεψης. Το Θόδωρή Στεφανόπουλο και τη Δέσποινα Στασινοπούλου για την πραγματοποίηση του βιβλίου. Ευχαριστώ όλες και όλους που ήταν στην Επί-σκεψη.
Καταγραφή δράσης με οπτικό υλικό Στέφανος Χανδέλης ,PAP
