Γυναικεία Υπόθεση, Woman Case
Πλανόδιες γυναίκες που κατοικούν με άγνωστα ζώα και κάνουν φτερά.
Ελένη Τζιρτζιλάκη
Συμβάν-Έκθεση-Εργαστήριο
20-30 Ιουνίου, Circuit and Currents, Νοταρά και Τοσίτσα 20, καθημερινά 18.00-21.00
Κάθε μέρα (19.00-21.00) μια καλλιτέχνιδα, μια αρχιτεκτόνισσα –ή και περισσότερες– θα δημιουργεί, θα παρεμβαίνει στον χώρο.
Την Τρίτη, 20 Ιουνίου, η Ρούλα Κουβαρά και η Δανάη Μανωλέσου. Την Τετάρτη, 21 Ιουνίου, ανάγνωση βιβλίου της Cixous. Την Πέμπτη, 22 Ιουνίου, η Ξένια Καλπακτσόγλου. Την Παρασκευή, 23 Ιουνίου, η Πέγκυ Ζάλη και η Γιώτα Ιωαννίδου. Το Σάββατο, 24 Ιουνίου, η Ανθή Κοσμά. Την Κυριακή, στις 25 Ιουνίου, ημέρα των εκλογών, θα είμαστε εκεί με vino rosso και την Αnna Βiangini. Τη Δευτέρα, 26 Ιουνίου, η Άννα Τσουλούφη. Την Τρίτη, 27 Ιουνίου, η Μπια Παπαδοπούλου. Την Τετάρτη, 28 Ιουνίου, η Μαρία Θεοδώρου· Την Πέμπτη, 29 Ιουνίου, η Μαίρη Ζυγούρη. Την Παρασκευή, 30 Ιουνίου, η Ντόρα και η Ελίνα Θεοδωροπούλου, η Ασπασία Κουζούπη και η Βάνα Τεντοκάλη.
Οι γυναίκες θα σώσουν το δάσος και τα ζώα από τη φωτιά. Και μετά θα περπατήσουν μαζί τους. Οι γυναίκες θα βρούμε το νερό ξανά. Είμαστε ρευστές, όπως το νερό. Κυλάμε όπως τα ποτάμια, πετάμε όπως τα πουλιά.
Το συμβάν-έκθεση-εργαστήριο στρέφεται γύρω από τις θηλυκότητες, την ανάδειξη της διαφορετικότητας των γυναικών, τον φεμινισμό και την οικολογία στην τέχνη, θέτει μαζί το ανθρώπινο και το μη ανθρώπινο, τη συμβίωση με τα ζώα, αλλά και πλάσματα του φανταστικού και του ονείρου.
Φανταστική προσκεκλημένη είναι η Hélène Cixous, με το δοκίμιο της «Το γέλιο της Μέδουσας», στο οποίο μεταμορφώνει την τρομακτική και τερατώδη Μέδουσα[1] σε μια χαμογελαστή και ανατρεπτική φιγούρα, ικανή να υπονομεύσει την πατριαρχική κουλτούρα, αντλώντας στοιχεία από τις δυνατότητες του θηλυκού – ειδικά της γραφής μέσα από το σώμα. Αναφέρεται κυρίως στη γραφή αλλά ό,τι ισχύει για τη γραφή ισχύει και για τη ζωγραφική και γενικότερα για την τέχνη, που στη γυναίκα είναι επιθυμία, είναι το σώμα της που ακούγεται, είναι τα φτερά, που θα την κάνουν να πετάξει μέσω του σώματός της.
Τοποθετώ στον χώρο έργα μου ζωγραφικά, με ακουαρέλα, και ένα παλιό τραπεζομάντηλο κεντημένο με λέξεις, σχήματα και φτερά και προσκαλώ, καθημερινά, καλλιτέχνιδες και αρχιτεκτόνισσες να συνομιλήσουν με αυτά και με το κείμενο της Cixous και να κάνουν το σώμα τους να εμφανιστεί-ακουστεί, να πειραματιστούν στον χώρο με επιτέλεση-διάλεξη και να αφήσουν ένα αποτύπωμα σε αυτόν. Προσκεκλημένες είναι οι Πέγκυ Ζάλη, Μαίρη Ζυγούρη, Ντόρα και Ελίνα Θεοδωροπούλου, Μαρία Θεοδώρου, Γιώτα Ιωαννίδου, Ξένια Καλπακτσόγλου, Ανθή Κοσμά, Ρούλα Κουβαρά, Ασπασία Κουζούπη, Δανάη Μανωλέσου, Μπία Παπαδοπούλου, Βανα Τεντοκάλη, Δήμητρα Τσαούσογλου και Αννα Τσουλούφη.
Τα ζωγραφικά μου έργα, με τις γυναίκες και τα ζώα, θα ήθελα να γίνουν κατανοητά ως το τραυματικό γυναικείο απόθεμα.
Ένας άλλος κόσμος που πλάθω και ζω μέσα σε αυτόν, μια φυγή, μια ουτοπία, μέσα στην οποία μεταμορφώνομαι και ζω μαζί με μια ποικιλία άγνωστων ζώων και μορφών.
Αυτό που με νοιάζει ωριμάζει με την πάροδο του χρόνου.
Η ζωγραφική μου είναι έκφραση ευθραυστότητας-ευαλωτότητας. Η ζωγραφική ως διαλογισμός, ως γραφή, ως σωματική έκφραση. Συμπεριλαμβάνει συχνά λέξεις και μικρά ποιήματα. Έχει σωματικότητα.
H ζωγραφική μου είναι ένα ταξίδι. Ζωγραφίζω ματωμένες γυναίκες, που είναι τρωτές, ευάλωτες και ζώα, έντομα, πουλιά – συχνά αλλόκοτα. Οι γυναίκες φεύγουν, ζουν με άλλα πλάσματα σε έναν κόσμο ονείρου, έναν κόσμο του ασυνειδήτου. Μέσα από τη ζωγραφική, μεταμορφώνονται σε ζώα, σε πουλιά.
Για να ζωγραφίσω, βρίσκομαι σε ένα άλλο σύμπαν, όπου το σώμα μου γίνεται ελαφρύ, αλλά και εύθραυστο· έχω μαζί μου μόνο τα πουλιά και τα ζώα και κάποια αλλόκοτα πλάσματα. Σπάνια υπάρχουν άλλα σώματα· είναι, τότε, θηλυκότητες, μεταμορφωμένες σε ξωτικά ή νεράιδες. Είναι και στιγμές έρωτα. Η ζωγραφική είναι μια γραφή παράλογη, που ξεκινάει από το σώμα. Είναι μικρές ανάσες. Σαν να προσπαθείς να ανασάνεις μέσα σε έναν κατεστραμμένο κόσμο και να μεταφέρεσαι σε έναν κόσμο ονείρου.
Η διαδρομή μου είναι αντίστροφη απ’ ό,τι συνήθως. Ξεκίνησα από site-specific δράσεις, σε εγκαταλειμμένους χώρους στην πόλη –συνήθως παλιά εργοστάσια, αστικά κενά–, δημιούργησα ομάδες και δίκτυα που κάνουν δράσεις, επιτελέσεις στην πόλη και στον δημόσιο χώρο –όπως το Αστικό Κενό, τη Νομαδική Αρχιτεκτονική, σιωπηλές περιπατητικές δράσεις στην πόλη και στη φύση– και, μετά από ένα τραυματικό γεγονός, στράφηκα στη ζωγραφική. Συνετέλεσε σε αυτό το πρότζεκτ «Memoria. Γυναίκες στο Βουνό. Δημόσιες Αναγνώσεις». Στο αδιέξοδο που συνάντησα –με το δραματικό, ανείπωτο τέλος τους στα βουνά, όταν οι αντάρτισσες, νεαρά κορίτσια, έχασαν τη ζωή τους στα Λευκά Όρη– μετά από μια διαμονή μου εκεί και τις συζητήσεις γι’ αυτές, με συγγενείς και κατοίκους των ορεινών χωριών, τις είδα να μεταμορφώνονται σε άγρια ζώα και πουλιά και τα ζωγράφισα. Αγρίμια, αετοί, αγριόγατες είναι το περιεχόμενο στο art-book ΙΙ Το ταξίδι, που εκτέθηκε στο ΕΜΣΤ.
Στη συνέχεια, η ευθραυστότητα, το τραύμα, ο έρωτας, η απουσία, η εγκατάλειψη, η περίοδος κόβιντ στο νησί, ο εγκλεισμός της φίλης μου στο ψυχιατρείο, ένας έρωτας, η τραχύτητα αυτής της περιόδου που ζούμε αποτυπώνονται στις ζωγραφιές μου. Αλλά και ένας άλλος κόσμος ονείρου, με γυναίκες, ζώα και αλλόκοτα πλάσματα.
«H ζωγραφική ήταν πάντα για μένα κάτι που μ’ έκανε να αισθάνομαι λιγότερο δυστυχισμένη, λιγότερο φτωχή, λιγότερο άσχημη, λιγότερο ανόητη. Ζωγραφίζω για να θεραπευτώ» – Carol Rama.[2]
Ζωγραφίζω με ακουαρέλα γιατί, ως υλικό, έχει διαφάνεια και μπορεί να εκφράσει μια ονειρική συνθήκη. Στη ζωγραφική μου, χρησιμοποιώ μαλλιά, νύχια, παλιά υφάσματα, κλωστές, φτερά και άνθη.
Το βιβλίο-μανιφέστο της Cixous μάς καλεί να επαναπροσδιοριστούμε μέσα από αυτό. Το φαντασιακό των γυναικών είναι ανεξάντλητο, είναι συστηματικός πειραματισμός με τις σωματικές λειτουργίες. Η γραφή αναδύεται ως πρακτική αντίστασης. Έχει σημασία να ακουστεί η φωνή που μας έχουν στερήσει, να πειραματιστούμε με τις σωματικές λειτουργίες: «το σώμα σου πρέπει να ακουστεί. Mόνο τότε θα αναβλύσουν οι αχανείς πληγές του υποσυνείδητου».[3]
Και κάπου αλλού, γράφει: «τώρα οι γυναίκες επιστρέφουν από μακριά, από το πάντα από “έξω” από τα χερσοτόπια όπου οι μάγισσες κρατούνται στη ζωή· από τα κάτω, από το πέρα από τον “πολιτισμό”, από την παιδική τους ηλικία που οι άντρες απεγνωσμένα προσπαθούν να τις κάνουν να λησμονήσουν, καταδικάζοντάς τη σε αιώνια ανάπαυση».[4]
Τα ερωτήματα που θέτω στo συμβάν-έκθεση-εργαστήριο είναι:
Πώς χτίζεται η γυναικεία ταυτότητα μέσα από τη τέχνη; Άραγε, μπορεί η τέχνη να είναι μια διαμαρτυρία γι’ αυτά που έχουμε υποστεί; Μπορεί να γίνει φωνή, κραυγή;
Μπορεί η τέχνη να γίνει ένα καταφύγιο για τα ευάλωτα σώματά μας;
Ως γυναίκες, στη τέχνη αναζητούμε την πρωταρχική μας φύση, αυτή την κρυμμένη αρχέγονη φύση μας. Πόσο εύκολο, πόσο δυνατό είναι αυτό;
Ποια η σχέση της κατάθλιψης με τη σύγχρονη γυναικεία τέχνη;
Είναι η κατάθλιψη ένα χρήσιμο καταφύγιο-τελετουργία μύησης; Η κατάθλιψη προηγείται μιας αναγέννησης που μπορεί να έρθει μέσα από την τέχνη;
Ποια είναι η σχέση της έκστασης με το ιερό και με τη σύγχρονη γυναικεία τέχνη;
Η υστερία των γυναικών, για την οποία πολλές γυναίκες κλείστηκαν σε ψυχιατρεία, μετασχηματίζεται σε τελετουργία και σε έκσταση στην τέχνη.
Άραγε έχει κάποια σημασία αυτή η σχέση της υστερίας με την τέχνη;
Είναι η τέχνη μια θεραπεία ;
Υπάρχουν χώροι στην πόλη-Αθήνα για τις θηλυκότητες; Πώς μπορούμε, μέσα στην πόλη, να δημιουργήσουμε χώρους και τόπους με σωματικότητα, με χώμα, με άνθη και δέντρα, με νερό και συν-αισθήματα, χώρους για εμάς;
Έχουμε ζήσει σε όνειρα, σε σιωπές, σε άφωνες επαναστάσεις, είμαστε τρωτές και εύθραυστες, αλλά και με μια απεριόριστη δύναμη. Κάνουμε φτερά. Ποια γυναίκα δεν έχει «κάνει φτερά»;
Υπάρχουν κείμενα στην ελληνική γλώσσα από και για την γυναικεία τέχνη-αρχιτεκτονική από γυναίκες; Αν ναι, μπορούμε να τα μοιραστούμε.
Ο χώρος έχει δημιουργηθεί με μια αίσθηση φροντίδας. Σας προσκαλώ να έρχεστε στο Circuit and Currents, στην οδό Νοταρά και Τοσίτσα, από τις 20 έως τις 30 Ιουνίου, καθημερινά, 19.00-21.00. Μπορεί αυτό να αποτελέσει ένα εφαλτήριο για μια κίνηση μεταμόρφωσης, στον καλλιτεχνικό χώρο, για τις γυναίκες –μέσα στις κοινωνικές και πολιτισμικές καταστάσεις–, για να υπάρξει αλληλεπίδραση και φροντίδα, για να μπορέσουμε να δούμε, να αφουγκραστούμε με το σώμα μας, τα σώματά μας.
Ελένη Τζιρτζιλάκη, nomadikiarxitektoniki.net
Πρόγραμμα:
Τρίτη, 20 Ιουνίου: Ρούλα Κουβαρά, Δανάη Μανωλέσου: «Δεν σταματάω απλώς,
εξακολουθώ να προχωρώ»
Τετάρτη, 21 Ιουνίου: Ανάγνωση κειμένων Cixous
Πέμπτη, 22 Ιουνίου: Ξένια Καλπακτσόγλου, Echo Chamber, 2023
Παρασκευή, 23 Ιουνίου: Πέγκυ Ζάλη, Γιώτα Ιωαννίδου: Ψελλίζοντας την εαυτή, τραυλίζοντας τις άλλες.
Σάββατο, 24 Ιουνίου: Ανθή Κοσμά: Υδάτινα ημερολόγια – ανάγνωση
Κυριακή, 25 Ιουνίου: vino rosso, Αnna Βiangini
Δευτέρα, 26 Ιουνίου: Άννα Τσουλούφη: Η θεία ΒΜΧΜΡ… Η συνέχεια της αφήγησης
Τρίτη, 27 Ιουνίου: Μπια Παπαδοπούλου: Από το σκοτάδι στο φως. Ο Αλέκος Κοντόπουλος η Ydria Kaputi και η Μαρία Καραβέλα.
Τετάρτη, 28 Ιουνίου, Μαρία Θεοδώρου: Η σκέψη είναι μια φεμινιστική συνάθροιση
Πέμπτη, 29 Iουνίου: Μαίρη Ζυγούρη: Στρίμωγμα
Παρασκευή, 30 Ιουνίου: Βάνα Τεντοκάλη, Ντόρα και Ελίνα Θεοδωροπούλου: +Υπάρξη (Συνύπαρξη), Ασπασία Κουζούπη: Ύφαινε Μήτιδα
[1] Η Hélène Cixous, στο γραπτό της το γέλιο της Μέδουσας ξαναδιαβάζει το σύντομο Φροϋδικό δοκίμιο «Το κεφάλι της Μέδουσας», αποδομώντας τον μύθο. Σύμφωνα με τον Φρόυντ, το αποκεφαλισμένο κεφάλι της Μέδουσας προκαλεί έναν τρόμο ο οποίος ουσιαστικά αποτελείται από τον τρόμο της αφαίμαξης, μια απειλή την οποία το παιδί αντιλαμβάνεται στη θέα των γυναικείων γεννητικών οργάνων, που προκαλεί το περίφημο σύμπλεγμα ευνουχισμού. Η Hélène Cixous μεταμορφώνει την τρομακτική και τερατώδη Μέδουσα σε μια χαμογελαστή και ανατρεπτική φιγούρα, ικανή να υπονομεύσει την πατριαρχική κουλτούρα, ενισχύοντας τις δυνατότητες του θηλυκού, ειδικά της γραφής. «Είναι απαραίτητο οι γυναίκες να γράφουν οι ίδιες: οι γυναίκες να γράφουν για τις γυναίκες και να φέρνουν τις γυναίκες πιο κοντά στη γραφή, από την οποία έχουν απομακρυνθεί με την ίδια βία με την οποία απομακρύνθηκαν από το σώμα τους. Για τους ίδιους λόγους, με τον ίδιο νόμο και με τον ίδιο θανάσιμο σκοπό. Η γυναίκα πρέπει να τοποθετηθεί στο κείμενο –όπως στον κόσμο και στην ιστορία– με δική της πρωτοβουλία» (Cixous).
[2] Η Carol Rama (1918-2105) ήταν ιταλίδα ζωγράφος.
[3] Silvia Federici, Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα, μτφρ. Λ. Γυιόκα, Εκδόσεις των Ξένων, Αθήνα, 2019, σ. 19.
[4] Στο ίδιο, σ. 13.