Βιβλιοπαρουσίαση -Συμβάν στις 17 Οκτώβρη 2018 «Νομαδική Αρχιτεκτονική. Περπατώντας σε ευάλωτα τοπία» εκδόσεις Futura ,2018
Στην παρουσίαση μίλησαν οι: Γκίγκι Αργυροπούλου (Δρ. θεωρίας της τέχνης, σκηνοθέτης, επιμελήτρια), Δάφνη Βιτάλη (ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια ΕΜΣΤ), Κατερίνα Νασιώκα (κοινωνιολόγος), Νίκος Καζέρος (αρχιτέκτονας), Ελένη Τζιρτζιλάκη (Δρ. αρχιτεκτονικής, community artist).
Τη συζήτηση συντόνισε η Πέγκυ Ζάλη (αρχιτέκτονας). Performance : Στέφανος Χανδέλης, Λία Γιαννακού, Ελένη Τζιρτζιλάκη
Στο χώρο παρουσιάστηκαν το video από το συμβάν-επιτέλεση «Exile Europa» (Χριστίνα Θωμοπούλου, Δημήτρης Σαμίρ, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Στέφανος Χανδέλης), το ηχητικό υλικό από το «Σπίτι ως ύφασμα» (Μαρία Μάτζαρη, Ελένη Τζιρτζιλάκη) και υλικό από το «Nomadic/Τόπος/Αθήνα» (Μάρω Ζαχαρόγιαννη). Συμμετείχαν οι Άννα Tσουλούφη, Ελένη Βαφειάδη, Φανή Σοφολόγη. Performance: Άγγελος Σκούρτης
Συναθροίσεις σωμάτων
Ελένη Τζιρτζιλάκη
Οι δράσεις-επιτελέσεις της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής χαρακτηρίζονται απο την τρωτότητα, από μια ευάλωτη συνθήκη μέσα στην οπoία ξεπροβάλλουν ως αποσπασματικές, εύθραυστες εικόνες εν κινήσει στο αστικό τοπίο ως πυγολαμπίδες που επιβιώνουν μέσα στο σκοτάδι.
Επιθυμώ να ευχαριστήσω όλες και όλους όσες και όσους με συντρόφεψαν όλ’ αυτά τα χρόνια και που συμμετείχαν ενεργά σ’ αυτές τις συναντήσεις-επιτελέσεις των σωμάτων. Είναι γυναίκες και άνδρες που αποτελούν, κάθε φορά, τη συγκεκριμένη ομάδα που επιτελεί τη συγκεκριμενη δράση-επιτέλεση. Με άλλες/ους οι συναντήσεις-επιτελέσεις συνεχίστηκαν και με άλλες/ους διακόπηκαν – καταγράφοντας έτσι τη μεγάλη δυσκολία στη συνέχεια του έργου των καλλιτεχνικών ομάδων στην Ελλάδα. Όμως η σημασία της συμμετοχής τους στις συναντήσεις-επιτελέσεις παραμένει πολύ σημαντική, σαν «αστραπές φωτός, φευγαλέες λάμψεις στο σκοτάδι», και η συντροφική συνθήκη στις καλλιτεχνικές πρακτικές και επιτελέσεις καθε φορά μοναδική, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για μια μορφή αντίστασης μέσ’ από τη συνάντηση και την επιτέλεση, μέσα απο αυτή τη σύνθετη τέχνη .
Η συγκέντρωση του υλικού για το βιβλίο υπήρξε μια επίπονη διαδικασία που αισθάνθηκα έντονα την ανάγκη να συμβεί λιγο πριν τον ερχομό της Documenta 14 στην Αθήνα και τις επιλογές της στην πόλη καθως ήταν φανερός ο μετασχηματισμός της όσον αφορά το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι και όχι μόνο .
Το βιβλίο στην ουσία είναι ενα εύθραυστο αρχείο που αποτελείται απο φωτογραφικό υλικό των δράσεων, βιωματικούς χάρτες και εμπλουτίζεται με τα κείμενα κάποιων ανθρώπων που ήταν κοντά μας αυτα τα χρόνια και που έχουν στόχο να ανιχνεύσουν την μεθοδολογία και τις πρακτικές της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής.
Ηταν σημαντική η δουλειά του Μιχάλη Παπαρούνη όσον αφορά τον σχεδιασμό του βιβλίου και την επιμέλεια της έκδοσης που είναι ξεχωριστή και που συνέβαλε καθοριστικά για το πως όλο αυτο το κατακερματισμένο υλικό θα γινόταν βιβλίο και της Ροζαλί Σινοπούλου όσον αφορά την επιμέλεια των κειμένων και τη μετάφραση και θέλω να τους ευχαριστήσω.Επίσης επιθυμώ να ευχαριστήσω τις Δάφνη Βιτάλη,Σέβι Τσάμπαλα,Εύα Φωτιάδη,Νίνα Παπά, Άγγελο Σκούρτη που έγραψαν τα κείμενα που φωτίζουν διάφορες πτυχές για τη μεθοδολογία και τις καλλιτεχνικές πρακτικές στην πόλη και τη Τζίλυ Τραγανού τον Νικο Καζέρο που συμμετείχαν στη συζήτηση για τα κοινά.
Επίσης για το φωτογραφικό υλικό τον Νίκο Καζέρο, τον Στέφανο Χανδέλη, την Νεφέλη Σωτηράκη, την Χριστίνα Θωμοπούλου,την Ελένη Αλτίνογλου. Για τις μεταφράσεις τους Δανάη Καπράνου,Ροζαλί Σινοπούλου,Μάνο Κορνελάκη,Τζιλυ Τραγανού.
Αφιέρωσα το βιβλίο στη σκυλίτσα μου, τη Χλόη που με συντρόφεψε σε αυτές τις δράσεις και δεν ζει πιά.
Με την επιλογή για την παρουσίαση του βιβλίου στο χώρο της Αρχιτεκτονικής Σχολής, στην Αθήνα, στο Αίθριο , επιθυμία είναι να επισημανθεί ότι, σ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες, η Αρχιτεκτονική μπορεί να έχει πολλές εκφράσεις κι ότι χρειάζεται να είναι παρούσα στα συμβάντα της πόλης, δυναμικά και συλλογικά, υποστηρίζοντας την τρωτότητα που ξεπροβάλλει σ’ αυτήν και ότι η κλειστή περιφραγμένη σχολή χρειάζεται ν ανοίξει στις -στους αρχιτέκτονες και στις πολλαπλές εκφράσεις τους και στην πόλη .
Με την έκδοση του βιβλίου ένας κύκλος κλείνει· ένας άλλος ανοίγει. Η Αθήνα μετα το λιντσάρισμα και τη δολοφονία του Ζακ,αλλά και πριν απο αυτό άλλαξε-αλλάζει με την εγκαθίδρυση του φόβου και της βίας και τον εκφασισμό της κοινωνίας. Η ζωή είναι ευάλωτη και η επισφάλεια κυριαρχεί.Εμείς δεν μπορούμε παρά, διερευνώντας νέες καλλιτεχνικές πρακτικές, να απαντήσουμε στη βία, τη μετεξέλιξη του φόβου, την πατριαρχία και τον εξευγενισμό.
Οι συναθροίσεις σωμάτων στην πόλη,η προσωρινή συγκατοίκιση–τα κοινά– αποκτούν ιδιαίτερη σημασία καθως και η διεκδίκηση του δημόσιου χωρου που ορίζεται απο τα σώματα μαζι. Κατα τη γνώμη μου ιδιαίτερη σημασία έχουν φεμινιστικές δράσεις, δράσεις που πειραματίζονται με το υποκειμενικό γίγνεσθαι και την έμφυλη διαφορά,, καλλιτεχνικές πλατφόρμες αλληλεγγύης, καλλιτεχνικά προτζεκτ γυρω απο διεκδικήσεις όπως η αποτροπή της κατασκευής του Mall στην Ακαδημία Πλάτωνος.
Τα σώματα μαζί αρθρώνουν έναν νέο χρόνο και χώρο και η τέχνη σ αυτή την περίπτωση μπορεί να είναι ενσώματη αντίσταση στο φόβο,στη βία στον εξευγενισμό εχοντας επίγνωση του προσωρινού.
Τα εγχειρήματα τώρα μοιάζουν να είναι όσο ποτέ νομαδικά , ν, ακολουθούν την πόλη και τις εκπλήξεις της, τις διαδρομές των καλλιτεχνών σε αυτην που δεν είναι μονο διαδρομές περιπλάνησης αλλα ζωής επισφαλούς σε μια πόλη αντιορθολογική. Αυτή λοιπόν την πόλη χρειάζεται να διασχίσουμε –υπερασπιστούμε –αγγίξουμε. Αυτή τη πόλη που το δέρμα της ξεφλουδίζει,γεμίζει σημάδια,και μετα σιγά αρχίζει αντικαθισταται απο νέο δέρμα ,κι αυτό επιταχύνεται και ξανά……Τα κοινά (commons spaces)είναι τρύπες στο δέρμα της πόλης,τρύπες[1] μικρές μεγάλες ,σε διαφορετικά σχήματα,μπορείς να κατοικήσεις προσωρινά εκεί ,εκει μπορεις να βρεθείς με άλλες‐ους,να αισθανθείς το άλλο δέρμα …
Η σημερινή ημέρα είναι αφιερωμένη στη Μαρία Μάτζαρη που ήταν συνεργάτης μου στην τελευταία δράση ,”Το σπίτι ως ύφασμα” [2]που έφυγε απο κοντά μας τόσο γρήγορα.
Ελένη Τζιρτζιλάκη
_____
[1] The fantastic institutions ,Sarah Vanhee, BUDA Kortrijk, February 16, 2017
[2] Πρόσφατη δράση της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής είναι το «Σπίτι ως ύφασμα» που αφορά κυριως γυναίκες που συγκεντρώνονται προσωρινά σε έναν χώρο και μιλούν για το σπίτι και την ευθραυστότητά του στις μέρες μας. Η δράση αυτη έχει γινει στο εργαστήριο μου,στο ξύλινο σπιτάκι της Καλών Τεχνών και στα γραφεία του Συλλόγου Αρχιτεκτονων σε συνεργασία με τη Μαρία Μάτζαρη.Εκει μιλήσαμε για τη βία στο σπίτι, για το σπίτι της Εξορίας και για τους πλειστηριασμούς .Επισης ένα άλλο προτζεκτ που έχει ξεκινήσει είναι το «έχεις προσπαθήσει ποτε να κρυφτείς» που αφορά τις γυναίκες και τι αντιμετωπίζουν στον δημόσιο χώρο.
Περπατώντας σε ευάλωτα τοπία
Νίκος Καζέρος
Θα ήθελα να ευχαριστήσω την ΝΟΜ_Α και την Ελ.Τζ. για την πρόσκληση να μιλήσω σε αυτή την παρουσίαση του βιβλίου «Νομαδική Αρχιτεκτονική / περπατώντας σε ευάλωτα τοπία» ενός βιβλίου συλλογικού χαρακτήρα.
Θα ήθελα επίσης να σας πω ότι η σχέση μου με την Νομαδική Αρχιτεκτονική ορίζεται από την συμμετοχή μου σε ορισμένες δράσεις, την φωτογραφική τεκμηρίωση άλλων, την ανά διαστήματα συμμετοχή μου σε συζητήσεις προετοιμασίας δράσεων δηλαδή συμμετοχή in situ, καταγραφή, συνομιλία. Θα πρόσθετα εδώ και την προηγούμενη κοινή μας διαδρομή στην Ομάδα Αστικό Κενό.
Στη σύντομη παρέμβαση θα αναφερθώ στην κατάσταση του νομαδισμού θεωρώντας ότι αυτή αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα –είναι προφανές, για την ΝΟΜ_Α και διατρέχει την έκδοση τόσο ως περιεχόμενο όσο και ως αντικείμενο.
Ξεκινάω από το ότι η ζωή μας, το σώμα μας, είτε ως δεδομένο είτε λόγω εξαναγκασμού σχετίζεται με το εφήμερο, το παροδικό την μετακίνηση, την μετάβαση.
- Και αυτό μπορεί να συνδεθεί με το:
- ότι η παραμονή για πολλούς από εμάς σε ένα τόπο και για αρκετό καιρό είναι ή μπορεί να γίνει σπάνια, λόγω πολεμικών συρράξεων , πολιτικών κρίσεων ή και ακόμα φυσικών καταστροφών…(συνθήκες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους …)
- με το ότι η δυνατότητα να μετακινούμαστε « σε ένα ατελείωτο πλήθος θέσεων γίνεται ολοένα και πιο έντονη, (ενώ ) οι εμπειρίες μας όσο αφορά στα χωρικά όρια που συναντάμε δοκιμάζονται εξαιρετικά από πολυάριθμα περάσματα συνόρων.»
- με το ότι δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι η επιθυμία ή η ανάγκη να βρεθεί κάποιος σε ένα τόπο και να αισθανθεί ότι ανήκει σε αυτόν, ότι μπορεί να ανήκει σε ένα σπίτι εξακολουθεί να υπάρχει και ενδεχομένως μέσα στην κατάσταση που περιγράφω να εντείνεται.
- με το ότι η γενικότερα « η εμπειρία και η σημασία του τόπου… αλλάζει ιδιαίτερα σε περιόδους χωρικών επεκτάσεων ή ανακατατάξεων καθώς και κοινωνικών συγκρούσεων και μεταβάσεων».
- με το ότι οι «χωρικές πρακτικές» (για να εμπλέξω εδώ και να δοκιμάσω να παραφράσω τον Michel de Certeau) που παράγονται στις συνθήκες που προανέφερα “εγγράφουν το μετακινούμενο / το εκτοπισμένο σώμα» στο σύστημα τάξης των τόπων μέσα από τους οποίους αυτό διέρχεται …αλλά και το αντίστροφο…..το εκτοπισμένο σώμα εξωθούμενο σε κίνηση εγγράφει στους τόπους από όπου αναγκαστικά διέρχεται τις χωρικές πρακτικές που «μεταφέρει».
Η κατάσταση του νομαδισμού που αφορά την ΝΟΜ_Α απέχει από τον νομαδισμό των Ντελέζ / Γκουαταρι (Milleux Plateaux) που παρά το εννοιολογικό του ενδιαφέρον αποφυσικοποιεί τα σώματα, τα απογυμνώνει από τα ενσώματα χαρακτηριστικά τους και δεν συνυπολογίζει ή ακόμα αρνείται την υλική πραγματικότητα που διαμορφώνεται και αφορά όλους εκείνους που υπόκεινται με δραματικούς τρόπους φυσική απεδαφικοποίηση (εκτοπισμός / βίαιες μετακινήσεις /κοινωνικά αόρατοι κλπ) και ακόμα περισσότερο όπως αναφέρει η γεωγράφος Caren Kaplan, στο (Questions of Travel, 89) το ότι πρόκειται για ζήτημα «ζωής ή θανάτου» προσθέτοντας ότι η απεδαφικοποιηση δεν μπορεί ποτέ να ξεφύγει από τον αποικιοκρατικό λόγο, γιατί «είναι πάντα επανα_εδαφικοποίηση, μια αύξηση της επικράτειας…” μια εγκαθίδρυση μιας νέας εξουσίας. ΄Η να το θέσω διαφορετικά ανατρέχοντας παλιότερα, στα λόγια του Edward Said υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην αισιόδοξη κινητικότητα, την πνευματική ζωντάνια και τη λογική του τολμήματος. . . και τους μαζικούς εκτοπισμούς, τα απόβλητα, τη δυστυχία και τις φρικαλεότητες που υπέστησαν οι μεταναστεύσεις του αιώνα μας (20ου).
Την ΝΟΜ_Α την απασχολεί εκείνη η κατάσταση νομαδισμού που αφορά «τα σώματα» σε συνθήκες εκτοπισμού» διερευνώντας.
Πως μπορούμε όμως να περιγράψουμε διαφορετικά αυτή την επιλογή; Θα βοηθούσε αν σκεφτούμε ότι οι αναγκαστικές και βίαιες ανθρώπινες μετατοπίσεις ,τα «απογυμνωμένα σωμάτα» που διέρχονται από διαφορετικούς τόπους και σύνορα δεν ανήκουν κάπου, σε κάποιο τόπο. Αυτό που σε αρκετές δράσεις νομίζω ότι απασχολεί και προτείνει η ΝΟΜ_Α είναι η δημιουργία στιγμιαίων χωρικών συνθηκών τέτοιων ώστε να δημιουργηθεί ένας τόπος οικείος και να αποκτηθεί ένας δεσμός, μια προσωρινή ταυτότητα.
Μια χαρακτηριστική δράση είναι «Το σπίτι ως ύφασμα»….
Όσο αφορά την ίδια την έκδοση:
Πρόκειται καταρχάς για ένα αρχείο, ένα «εύθραυστο αρχείο» υπό την έννοια ότι συγκροτείται από τα «υπολείμματα» των δράσεων και εννοώ εκείνα τα υλικά ίχνη τους που δεν χάθηκαν, που παρέμειναν ή Εμπεριέχει περιγραφές δράσεων, ονόματα συμμετεχόντων, τόπους, αναφορές σε χώρους, διαδρομές, χάρτες, φωτογραφίες, αποσπάσματα κειμένων που χρησιμοποιήθηκαν κατά τις δράσεις. Εμπεριέχει δηλαδή τεκμήρια που συμπληρώνονται με νεα κείμενα από συμμετέχοντες στις δράσεις ή παρατηρητές της ΝΟΜ_Α, που με μια χρονική απόσταση συνομιλούν μαζί της.
Μια εκδοση που έχει σχεδιάσει και επιμεληθεί ο Μιχάλης Παπαρούνης των εκδόσεων Futura, αυτή ακολουθεί ή καλύτερα συνομιλεί με την ΝΟΜ_Α με έναν ιδιαίτερο τρόπο . Δεν είναι απλά μια γραμμική παράθεση υλικού που συγκροτεί ένα έντυπο χρονολογικό αρχείο. Οργανώνεται στη βάση μια διαδικασίας πλοήγησης, έναν οδηγό κατεύθυνσης ανάμεσα στις εικόνες και τα κείμενα, – ο αναγνώστης έχει την δυνατότητα να κάνει διαδρομές στους τόπους των κειμένων και των εικόνων μέσω μιας παραπεμπτικής σήμανσης , μετακινείται δηλαδή εντός της επικράτειας του βιβλίου, όπως η πραγματική μετακίνηση στις δράσεις / συμβάντα της ΝΟΜ_Α
Το υλικό της έκδοσης – οπτικό υλικό, – περιγραφές δράσεων, πρωτότυπα κείμενα, μετάφραση κειμένων στα αγγλικά, έχει οργανωθεί σε επιμέρους διακριτές ενότητες Το πρώτο μέρος είναι φωτογραφίες-στιγμιότυπα από τις δράσεις, μια μικρού μήκους ταινία γρήγορης και συνολικής εποπτείας των δράσεων και ακολουθούν οι περιγραφές των δράσεων και τα ένθετα κείμενα συμμετεχόντων και συνεργατών της ΝΟΜ_Α, η ενότητα των χαρτών που οριοθετούν και την τελευταία ενότητα του βιβλίου που είναι το αγγλικό κείμενο. Η έκδοση έχει και ειδικότερα τεχνικά μοναδικά χαρακτηριστικά όπως ο τρόπος δεσίματος. Πρόκειται για μια εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση η οποία στηρίζεται τόσο στην μακρόχρονη εμπειρία του εκδότη στο χώρο της τέχνης και της αρχιτεκτονικής αλλά και στην μακρόχρονη παρακολούθηση και συνομιλία με την δραστηριότητα τόσο της ΝΟΜ_Α όσο και της ομάδας του ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΕΝΟΥ (το βιβλίο του οποίου έχει κυκλοφορήσει το 2007 από τις ίδιες εκδόσεις).
Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να πω ότι Τo βιβλίο αφορά την αρχιτεκτονική, όχι μόνο γιατί η ΝΟΜ_Α δραστηριοποιείται στον αστικό χώρο και αλλού αλλά γιατί κυρίως δημιουργεί τόπους και ορίζει χώρους μέσω της παρουσίας και την κίνηση ενός ή περισσοτέρων σωμάτων.
Αλλά επίσης αφορά και την τέχνη υιοθετώντας όχι μόνο καλλιτεχνικές πρακτικές (όπως performance ….) αλλά εστιάζοντας σε κοινούς τόπους (εννοιολογικούς /πραγματικούς ) με την αρχιτεκτονική