Συμμετείχαμε στο Love Difference Pastries με το project «Πίτα, μετασχηματιζόμενο γλυκό» που άνοιγε ένα διάλογο με αφορμή το γλυκό στην ευρύτερη περιοχή της Μεσόγειου. Η φιλοξενία και η ανταλλαγή είναι δύο έννοιες που αναδεικνύονται μέσα από αυτό το project και ταυτόχρονα το καθορίζουν. Ειδικά το γλυκό, που θα έλεγε κανείς ότι ξεφεύγει από την καθαυτή διατροφική ανάγκη, αποτελώντας αυτό το «κάτι παραπάνω» διαμορφώνει πολιτισμικές σχέσεις είτε ως επιδόρπιο, είτε ως κέρασμα, είτε ως μια ανταλλαγή.
Επιλέξαμε την πίτα ως μετασχηματιζόμενο γλυκό, ως ένα αντικείμενο το οποίο λειτουργεί γύρω από τις έννοιες φιλοξενία, ανταλλαγή, εμπλοκή. Η πίτα προέρχεται από αγροτικές και κτηνοτροφικές περιοχές της Ελλάδας. Επίσης συναντάται και σε διάφορες νομαδικές φυλές που σχετίζονται με τον ελληνικό χώρο (Σαρακατσάνους, Συρρακιώτες, Βλάχους). Για την πίτα ισχύει το ρητό «πενία τέχνας κατεργάζεται» καθώς παρασκευάζεται από πρωταρχικά υλικά: λάδι, αλεύρι, τυρί, βούτυρο, αυγά, χόρτα, μέλι (για γλυκές πίτες), φρούτα, ξηρούς καρπούς κλπ. Μεταγενέστερα στην συνταγή προστίθεται το φύλλο (ζύμη πλασμένη πολύ λεπτή) που τα μυστικά της παρασκευής του αποτελούσαν «προικιό» από μάνα σε κόρη. Ανάλογα την περιοχή, την εποχή, και τις ιδιαίτερες περιστάσεις (γιορτές, γάμους κλπ) η πίτα μετασχηματίζεται σε αλμυρή ή γλυκιά, ψημένη στο φούρνο ή τηγανισμένη αποτελώντας την κύρια τροφή στο φτωχό περιβάλλον της Ελλάδας. Η ανάγκη μετακίνησης των νομάδων καθιστούσε δύσκολη την παρασκευή πολύπλοκων φαγητών έτσι η πίτα αποτελούσε ιδανική διατροφική λύση. Νομάδες όπως οι Σαρακατσάνοι έφτιαχναν μια γλυκιά πίτα από ένα μείγμα αλευριού, βουτύρου, μελιού (μεταγενέστερα ζάχαρης) και άλλοτε φρούτων το οποίο τηγάνιζαν. Γλυκές πίτες συνηθίζεται να φτιάχνονται σε γιορτές όπως στην αρχή του θερινού Ηλιοστασίου και την γιορτή του Αϊ-Γιώργη. Η πίτα σχετίζεται άμεσα με διάφορα έθιμα χωριών της ηπειρωτικής και νησιώτικης Ελλάδας. Επίσης για την πίτα υπάρχουν πολλές λαϊκές παροιμίες. Η «φανουρόπιτα» γίνεται την ημέρα του Αγίου Φανουρίου για να φανερώσει πράγματα. Η Βασιλόπιτα είναι η πίτα που παρασκευάζεται παραμονές της Πρωτοχρονιάς και κόβεται (μοιράζεται) ακριβώς το μεταμεσονύκτιο που αλλάζει ο χρόνος. Βασικό γνώρισμα της Βασιλόπιτας είναι ότι θέτουν μέσα χρυσό νόμισμα (κωσταντινάτο) ή ασημένιο ή και απλό κοινό.
Οι Αρχαίοι Έλληνες σέρβιραν σαν επιδόρπιο γλυκές και αλμυρές πίτες φτιαγμένες από μέλι, τυρί και λάδι. Ιδιαίτερα ονομαστό φαγητό ήταν ο μυτλωτός, μια πίτα με τυρί ανακατεμένο με μέλι και σκόρδα. Ενδιαφέρον στοιχείο είναι επίσης το σχήμα της που διαμορφώνεται ανάλογα με τις περιστάσεις καθώς και τα διακοσμητικά σχέδια που μερικές φορές χαράζονται στην επιφάνειά της.
Στην πρότασή μας πήραμε ως βάση μια γλυκιά πίτα με υλικά που αναφέρονται σε συνταγές της αρχαίας Ελλάδας και της ελληνικής παράδοσης όπως η μελόπιτα Σίφνου, γλυκό που παρασκευάζεται σε γιορτές όπως το Πάσχα. Προτείναμε την κατασκευή του γλυκού σε αφηρημένα αναθηματικά γλυπτά από χαρτί εμπνευσμένα από σύμβολα αρχαίων θεοτήτων της φιλοξενίας. Στην αρχαία Ελλάδα η φιλοξενία αποτελεί σημαντικό στοιχειό της κοινωνικής ζωής και θεωρείται ιερή. Ο Δίας, αρχηγός των θεών του Ολύμπου, αναφέρεται και ως προστάτης της φιλοξενίας (Ξένιος Δίας), η Άρτεμης θεά της ετερότητας και ο Ερμής προστάτης των ξένων, των ταξιδιωτών και της φιλοξενίας. Μύθοι όπως αυτός του Φιλήμονα και της Βαυκίδας και αυτός του Άγριου και Όρειου δείχνουν πως η φιλοξενία ανταμείβεται και η μη τήρησή της τιμωρείται αυστηρά.
Συνταγή
Υλικά (Για 6-8 άτομα)
- 4 αυγά
- 50 γραμ. ψιλή ζάχαρη
- 1 κουτ της σούπας αλεύρι για όλες τις χρήσεις
- 500 γραμ φρέσκια μυζήθρα ή ρικόττα
- 60 ml θυμαρίσιο μέλι
- 70gr σταφίδες Κορίνθου
- 70gr τριμμένα καρύδια
- 1/2 κουτ. του γλυκού κοπανισμένη κανέλα
Εκτέλεση
Προθερμάνετε το φούρνο στους 180 Κελσίου. Βάλτε στο φούρνο μια λαμαρίνα για να ζεσταθεί. Χτυπήστε τ’αυγά σ’ένα μπολ, προσθέστε τη ζάχαρη, το αλεύρι και χτυπήστε μέχρι να αφρατέψει το μείγμα. Προσθέστε το τυρί, το μέλι, τα καρύδια, τις σταφίδες και μισή από την ποσότητα της κανέλας και ανακατέψτε καλά. Ρίξτε το μείγμα στη φόρμα και λειάνετε την επιφάνεια μ’ ένα μαχαίρι. Βάλτε τη φόρμα πάνω στην προθερμασμένη λαμαρίνα του φούρνου και ψήστε τη πίτα για 50-60 λεπτά, μέχρι να ροδίσει. Βγάλτε τη απ’ το φούρνο και πασπαλίστε τη, όσο είναι ακόμα ζεστή, με την υπόλοιπη κανέλα.
Κατασκευή σχημάτων/φόρμας
Για την μορφή του γλυκού προτείνουμε αφηρημένα αναθηματικά γλυπτά τα οποία βασίζονται σε αρχαίες θεότητες της φιλοξενίας και της ετερότητας και κατασκευάζονται με χαρτί. Η πίτα τοποθετείται μέσα σε αυτά και λαμβάνει ανάλογο σχήμα.
Διαδικασία διανομής-ανταλλαγής. Με αυτή την δράση επιδίωξη είναι η εμπλοκή με κοινότητες δίνοντας την δυνατότητα στο γλυκό να μετασχηματιστεί και να παραλλαχτεί μέσω δικών τους συνταγών και προτάσεων, διευρύνοντας τελικά τις έννοιες της φιλοξενίας και της ανταλλαγής.