Ελένη Τζιρτζιλάκη ,Σίφνος /Οκτώβριος 2021
“Είμαστε οι εγγονές των μαγισσών που δεν μπορέσατε να κάψετε”
Silvia Federici,Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα.
Μεγάλωσα μέσα σ ενα βαφείο με βαρέλια με χρώματα και με γυναίκες που έπλεκαν και κεντούσαν με μοναδική φαντασία που είχαν έλθει απο τη Κρήτη στην Αθήνα,σαν αυτή η ενασχόληση να ήταν η φυγή τους απο την καθημερινότητα κι απ ολα εκείνα που είχαν συμβει στο νησί.
Ο πατέρας μου υπήρξε πολυ τρυφερός άνθρωπος, ήταν κομμουνιστής με ολη τη σημασία,όμως ήταν συχνά απών για μας, αιτία οι εξορίες, η ενασχόληση με τα κοινά,η δική του ζωή κλπ. Διαβαζα ρώσικη λογοτεχνια και ποίηση απο πολυ μικρή πηγαινα στις πορείες ειρήνης, και το σπίτι μας ήταν πιο πολυ πέρασμα παρά σπίτι.
Η μητερα μου ήταν μια δυνατή γυναίκα με πολλά τραύματα, είχα μια δυσκολη σχέση μαζί της, και όταν ο πατέρας μου ήταν αναγκασμένος να κρυβεται την περίοδο της δικτατορίας, ενας άνδρας της οικογένειας είχε παρεμβατική συμπεριφορά απέναντί μου.
Τότε άρχισα να έχω προβλήματα στη λαλιά,στη φωνή.
Η αντίδραση μου ήταν να φεύγω απο το σπίτι και να περιπλανιέμαι στην πόλη γνωρίζοντας αγνώστους ανθρώπους πολλές φορές κοιμόμουν στα σπίτια τους. Συχνα δεν μπορούσα να μιλήσω, έκλεινε η φωνή μου, κατι που συχνά μου συμβαίνει εως σήμερα. Τοτε αισθανόμουν οτι η πόλη έχανε τη λαλιά της μαζι μ, εμένα.
Μετά απο χρόνια στο εξωτερικό και τις σπουδές μου στην Αρχιτεκτονική η περιπλάνηση έγινε η μεθοδολογία ανάγνωσης της πόλης.
Η περιπλάνηση βοηθάει στο ν’ ανακαλύψεις την φωνή-τις φωνές της πόλης, Τα σημεία εκείνα στα οποία κρύβονται.
Ο χώρος που βρήκε στέγη αυτο το κορίτσι -γυναίκα- θηλυκό ειναι η αρχιτεκτονική-η πόλη και η τέχνη.Εκει άρχισα να ράβω με κόκκινες κλωστές ενα άλλο σώμα και με κόκκινες μπογιές να γεμίζω χαρτιά με το αίμα που έσταζε απο το σώμα μου στις διαδρομές της πόλης και της ζωής.
Άρχισα να κινούμαι αργα,μαζι με άλλες γυναίκες βρήκα τα βήματα ενος χορού πολυ παλιού κι ευάλωτου που χάνεις τα βήματα και τα ξαναβρίσκεις που περπατάς ξυπόλητη σε δρόμους της πόλης και σε μονοπάτια χωμάτινα στη φύση.
Η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη τέχνη είναι εύθραυστη και τρωτή ομως οι γυναίκες είναι ολο και περισσότερες –Σωματα και υποκειμενικότητες καθιστανται ατοπες στις πατριαρχικές εντολές που κυριαρχουν σε μουσεία και γκαλερί.
Αν και oi συνθήκες είναι αντίξοες, η σημασία της σύγχρονης τέχνης των γυναικών είναι μεγάλη.
Όλο και περισσότερο οι γυναίκες να κάνουν πράγματα με το σώμα επίσης το το τραύμα της ιστορίας ακουμπάει το σώμα μας και επεξεργάζεται μέσα απο την τέχνη.
Πως χτιζεται η γυναικεία ταυτότητα μεσα απο τη τέχνη;Άραγε μπορει η τέχνη να είναι μια διαμαρτυρία γι αυτά που έχουμε υποστεί; Μπορεί να γίνει φωνή κραυγή διαμαρτυρίας;
Οι γυναικίες φωνές έλειπαν και συνεχίζουν να λείπουν απο το κυρίαρχο πατριαρχικό ελληνικό κράτος που ο λόγος ήταν και είναι ανδροκρατούμενος. Υπάρχει μια κοινωνική και πολιτική ιστορία σχεδόν άγνωστη και πολυ σκληρή για τις γυναίκες. Αραγε η τεχνη μπορει να συμβάλει στο να γραφτεί η ιστορία των γυναικών στην Ελλάδα, στο να γίνουν ορατές ζωές γυναικών,στο να μην είναι πλεον βουβές οι γυναίκες ;
Εξόριστη και παρίας η γυναίκα για πολλα χρόνια απο τον χώρο της τέχνης στην Ελλάδα-μονο λίγες γυναίκες και συχνά ανώνυμες- αν σκεφτεί κανεις τις ελάχιστες που είναι στο διδακτικό προσωπικό της Καλών Τεχνών στην Αθήνα και πόσο δυσκολο είναι να προσληφθούν νέες.
Ξεκινώντας απο τον χώρο της αρχιτεκτονικής οπου σημαντικές γυναίκες όπως η Αναστασία Τζάκου η Άννυ Βρυχέα σχεδόν αγνοήθηκαν και δεν αναφέρονται συχνά οπως οι άνδρες συνάδελφοί τους.
Aπο το χώρο της τέχνης θα ήθελα να αναφερθώ στη Μαρία Καραβέλα μια γυναίκα που δούλεψε πανω στο συλλογικό και προσωπικό τραύμα και δεν θα μπορούσαμε να πουμε οτι τιμήθηκε αναλογα..
Σήμερα έχουν αυξηθεί οι γυναίκες στη σύγχρονη τέχνη στην Ελλάδα ; Σύμφωνα με καταγγελίες φοιτητριών στη σχολή Καλων Τεχνών εχουν αντιμετωπίσει παρεμβατικές συμπεριφορές αλλα και έξω απο τις σχολές. O κυρίαρχος λόγος των θεσμών στην τεχνη είναι ανδρικός ακόμη και απο γυναικες.
Ομως θα έλεγα, οτι τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται μια φεμινιστική γραφή και έκφραση απο νέες κυρίως γυναίκες συχνά σε ανεξάρτητους εναλλακτικούς χώρους της πόλης, παράλληλα με τις φεμινιστικές ομαδες και τα κινήματα κουηρ κλπ Tα πρόσφατα γεγονότα των γυναικοκτονιών ,τα κακοποιημένα σώματα των γυναικών που δεν ειναι πια εδω ,μας καλούν να δουλέψουμε πάνω στη συγκρότηση της φεμινιστικής τεχνης και της φεμινιστικής γραφης σε αυτήν. Μπορούμε να σκεφτούμε τη δημιουργία νέων φεμιμνιστικών τεχνικών; ;Aραγε ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά τoυς; Μπορεί η τέχνη να γίνει ενα καταφύγιο για τα ευάλωτα σώματα μας;
Ποιά η σχέση της κατάθλιψης με τη σύγχρονη γυναικεία τέχνη:
Eιναι η καταθλιψη ένα χρήσιμο καταφύγιο – τελετουργια μύησης που μας απομένει;
Είναι η στάση της κατάπτωσης μια αναδίπλωση που δεν κάνει κακό, το κεφάλι χαμηλωμένο,τα μάτια αόρατα, το σωμα σαν σφαιρα; Η κατάθλιψη προηγείται μιας αναγέννησης που μπορεί να έρθει μέσα απο την τέχνη (κατριν κλεμαν-τζούλια κρίστεβα η τέχνη και το ιερό)..
Αραγε ποια είναι η σχέση της έκστασης με το ιερό και με τη σύγχρονη γυναικεία τέχνη ;
Η υστερία των γυναικών για την οποία πολλές γυναίκες κλείστηκαν σε ψυχιατρεία όπως το Σαρπεντιέ,μετασχηματίζεται σε τελετουργία, και σε έκσταση στην τέχνη.Αραγε έχει καποια σημασία αυτη η σχέση της υστερίας με την έκσταση; Oι γυναίκες ως θεραπεύτριες;Είναι η τέχνη μια θεραπεία ;
Ως γυναίκες στη τέχνη αναζητούμε τη πρωταρχική μας φυση αυτη τη κρυμμένη αρχέγονη φύση μας .
Η τέχνη γίνεται το γιατρικό, η επούλωση για το ατομικό και το συλλογικό τραύμα. κλπ
Ο πόλεμος διεξάγεται πανω στα σώματα των γυναικών επειδή η γυναίκες θεωρούνται οι βασικοί φορείς αντίστασης στην επέκταση της χρηματικής οικονομίας,τα σώματα τους βιάζονται συχνά.”
Με απασχολει το σώμα μου, το γυναικείο σώμα. Τα κόκκαλα, τα άκρα μου, τα συναισθήματά, οι σωματικές μου λειτουργίες, τα μυστικά και οι αγωνίες μου, η σεξουαλικότητά μου, ο πόνος μου.
Με απασχολεί η σχέση μου με άλλες γυναίκες,με γυναίκες της οικογένειας που δεν ζουν με γυναίκες της ιστορίας, με τα ζώα και με τα πουλια,με τη γη.
Η ντροπή, ο θάνατος, η ύπαρξη, τo αίμα η ευθραυστότητα του σώματος μου-και αλλων γυναικείων σωμάτων όπως το σώμα των μαύρων γυναικών στην Αθήνα .
Το έργο μου είναι σωματικό, ειναι μια δήλωση για το δικαίωμα μιας γυναίκας. Δεν μπόρεσα ποτε να εχω ανδρικό λόγο ουτε να διεκδικήσω σ ενα χώρο ανδροκρατούμενο που μ εκανε συνεχως να εχω το αίσθημα της ξενότητας.
Ισως αποφάσισα για την καλλιτεχνική κατεύθυνση στο Festival della poesia . όταν ο Renato Νicolini ηταν assesore della cultura και στη Ρωμη ερχoταν ομάδες οπως το Living theater, ο Grotofsky και παράλληλα πήγαινα σε φεμινιστικες ομάδες στη Φλωρεντία και στη casa delle donne στη Ρώμη .φωτο
Οταν μετα απο χρόνια επέστρεψα στην Ελλάδα είχα ν αντιμετωπίσω μια πατριαρχική κοινωνία και συμπεριφορές ανάλογες .
Μετά απο χρόνια στο εξωτερικό και τις σπουδές μου στην Αρχιτεκτονική η περιπλάνηση έγινε η μεθοδολογία ανάγνωσης της πόλης.
Αρχικα ήταν οι περιπλανήσεις στις παλιές βιομηχανικές περιοχές οπως στα Εργοστασια στον Πειραιά οπου μεσα απο την περιπλάνηση και το βιντεο εγινε η ανάγνωση ερμηνεια της περιοχης στο ερευνητικό «τα βιομηχανικά κτιρια και το περιβάλλον τους στον Πειραιά». και κατόπιν η ομαδα Aστικο κενο oμαδα για τα δικαιώματα τον χώρο και την πόλη .
φωτο
Οι σκέψεις τα συναισθήματα και οι μνήμες καθόρισαν τη δουλειά μου πως δηλαδη το σώμα μου είναι παρόν στην πόλη ποιά είναι η αλληλεπίδραση των σωμάτων πως καθορίζεται ο χώρος,ο δημόσιος χώρος ποια η σχεση του σώματος με το έδαφος. Το γυναικείο σώμα εχει ενα διαφορετικό αποτύπωμα.
Η ευαλωτότητα των εκτοπισμένων σωμάτων στην πολη και η σχέση του σώματος μου με άλλα σώματα καθορίζουν τα ίχνη της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής και χαράσσουν επιτελεστικές πράξεις στο έδαφος. Φωτο με χριστινα
Με την Ιωαννα Θεοχαροπούλου και τη Λενα Τζιώρα ιδρύσαμε το Κέντρο Αρxιτεκτονικής. Με την Αννα Τσουλούφη και την Πεγκυ ζαλη την Νομαδική Αρχιτεκτονική τα πρώτα χρόνια. Ομως στην Ελλάδα θέλει πείσμα και μεγάλλη πειθαρχεία το καλλιτεχνικό έργο και μαλιστα των γυναικών.
Τα τα τελευταία χρόνια η δουλειά μου σχετίζεται όλο και περισσοτερο με γυναίκες και εκφραζεται μεσα απο μια σωματικότητα αναζητώντας μια προσωπική γλωσσα.
Ως συν-αισθηματικό άτομο εκφράζομαι όλο και περισσότερο μεσα απο πρότζεκτ που αφορούν το τραύμα μου και τις ουλές μου. Αυτο συμβαδίζει με το συλλογικό τραύμα.
” Τα ζωγραφικά μου έργα των ζώων και των γυναικών θα ηθελα να να κατανοηθούν ως το τραυματικό γυναικείο απόθεμα …. Αυτο που με νοιάζει ωριμαζει με την πάροδο του χρόνου. (Foto ζωγραφιες)
Με εκφραζει αυτό που εχει γραψει η Carol Rama,ιταλίδα ζωγραφος . “H ζωγραφική ηταν πάντα για μενα κατι που μ εκανε να αισθανομαι λιγοτερο δυστιχισμενη λιγοτερο φτωχή λιγοτερο ασχημη λιγοτερο ανοητη,Ζωγραφιζω για να θεραπευτω.» φοτο
Μεγάλωσα σ ενα σπίτι γεματο αντιπαραθέσεις και φαντασία. Μετα αλλαζα συνεχώς σπίτια ταξιδεψα σε διαφορετικούς τόπους. Το σπίτι βρίσκεται στις ανησυχίες μου όπως και αυτές οι αναμνήσεις.
Το σπίτι σημερα, όπως το ύφασμα, μοιάζει να είναι ρευστό, διαμπερές, εύθραυστο, μεταβαλλόμενο. Το ύφασμα έχει καθοριστική σημασία μέσα στο σπίτι. Ως μνήμη των παιδικών χρόνων, ως το νήμα που χρόνια οι γυναίκες υφαίνουν, πλέκουν, κεντούν,κυριαρχεί συχνά στο χώρο του σπιτιού, μέσα από τα υλικά που καλύπτουν, όπως οι κουρτίνες, τα καλύμματα, τα σεντόνια κ.λπ., συνδέεται τις μνήμες της οικογένειας, με τις αναμνήσεις ενός σπιτιού που εγκαταλείφθηκε και συχνά καλύπτει τα μυστικά του, απορροφά τη βία και μετατρέπεται στο δέρμα του.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένα κομμάτι ύφασμα αποτελεί το σπίτι ως μια σκηνή σ’ έναν καταυλισμό, ένα στρώμα, ένα πάπλωμα, μια κουβέρτα στο δρόμο.
Νήμα – ύφανση – ύφασμα. Το νήμα μετατρέπεται σε κουκούλι-καταφύγιο, που προστατεύει τις γυναίκες, αλλά και συχνά –στην πατριαρχική κοινωνία– τις περιθωριοποιεί (κέντημα, πλέξιμο, κάλυψη κεφαλής, κάλυψη σώματος), καθώς οικειοποιούνται το μέσα του σπιτιού και όχι το έξω, το δημόσιο χώρο.Με αφορμή ένα ερωτηματολόγιο, προσεγγίζονται κυρίως γυναίκες διαφορετικής προέλευσης, ηλικίας, επαγγέλματος, που ζουν σε διαφορετικές συνθήκες κατοίκησης –με οικογένεια, μονογονεϊκή οικογένεια, μόνες. Επιλέγονται διαφορετικοί χώροι για τις συναντήσεις, όπως ένα καλλιτεχνικό εργαστήριο, ο κήπος της σχολής Καλων Τεχνών, ένα νοσοκομείο, τα γραφεία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων,ενα πρωην κατάστημα στην οδό Διπλάρη..
Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων εργαστηρίων, διαφορετικές γυναίκες μοιράζονται σκέψεις για το σπίτι – ως εμπειρία, ανάμνηση, ως χώρο που βιώνουμε, που αφήνουμε πίσω, που μεταβάλλεται. Οι γυναίκες σημειώνουν τις απαντήσεις τους σε χρωματιστά χαρτιά και ζητείται από κάθε γυναίκα ένα κομμάτι ύφασμα.
Oι ερωτήσεις ήταν Το χώρο που κατοικείτε τώρα τον νιώθετε σπίτι σας;
Εάν έχετε εγκαταλείψει το σπίτι σας, τι νοσταλγείτε; Έχετε κάτι μαζί σας από αυτό;Έχετε ζήσει βία στο σπίτι σας; Από ποιους/ες; Πώς την αντιμετωπίσατε;
Τι είναι για σας αυτό που εκφράζει το σπίτι; Πώς φαντάζεστε το μελλοντικό σας σπίτι; Ποιο είναι αυτό το σπίτι στο οποίο επιθυμείτε να επιστρέψετε;
Οι απαντήσεις από τις συναντήσεις στα χρωματιστά χαρτιά συνθέτουν την εγκατάσταση-συνάντηση.Τα υφάσματα, που οι γυναίκες έχουν δωρίσει, ραβονται στο πολύχρωμο ύφασμα των διαφορετικών γυναικών. Το Ράψιμο των υφασμάτων και περιπατητική δράση με το υφασμα έγιναν στη Σίφνο 18, 19, 20, 21 Ιουνίου 2019.Έγινε η διαδρομή: σπίτι στην Πέρα Γειτονιά – Κάτω Πετάλι – Κάστρο – πλατεία Θεολόγου – Σεράλια.
Διαβάστηκαν τα κείμενα της Λωρέττας, της Ιωάννας, της Κιάρα, της Μαρίας, της Έβεμαρ, της Αλεξάνδρας, της Μάρως, της Βάντας κ.α.
Αναγνώσεις-επιτελέσεις: Σέβη Τσάμπαλλα, Σοφία Καρούμπα, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Ερνεστίνα Καρυστιναίου-Ευθυμιάτου, Άννα Τσουλούφη-Λάγιου
Κίνηση: Δανάη Μανωλέσου, Βαλεντίνα Ρος.
«Η κακομεταχείριση των γυναικών είναι συχνά τοσο ακραία τόσο στυγνή που δεν φαίνεται να έχει κάποιο συγκεκριμένο ωφελιμιστικό στόχο….Ο στόχος τους είναι να στείλουν ενα μήνυμα πρώτα στις γυναίκες και μέσω αυτών σε ολόκληρο τον πληθυσμό οτι δεν θα υπάρξει κανένας οίκτος προς τους αντιστεκόμενους.»σελ 79 silvia federici-το κυνηγι των μαγισσων.
Το ενδιαφέρον κυρίως για τις γυναίκες στο Βουνό ήρθε μετα ενα αδιέξοδο στη καλλιτεχνικό χώρο στην Αθήνα με μια επιθετική πατριαρχική συμπεριφορά που εκδηλωνόνταν σε προτζεκ και ομάδες.
Αποφάσισα να πάω στη Κρήτη και να ψαξω την ιστορία της αδελφής της μητέρας μου που είχα τ’ ονομα της,και που ήταν μαχήτρια του Δημοκρατικού Στρατού, και να οργανώσω ενα περπάτημα στον τόπο που τη σκότωσαν, σε μαχη,στo βουνό.
Πηγα μόνη μου να βρω αυτή τη τοποθεσία στα Σφακιά μαλιστα με λεοφωρείο και μετά με ενα τοπικό αγώγι ,έμεινα στο ορεινό χωριό Καλλικράτης και προσπάθησα να μάθω απο τους ντόπιους που ακριβως ήταν. Συνάντησα επίσης στο σπίτι της κοντα στα Χανιά την Αργυρώ Πολυχρονάκη. Ήταν η μόνη που ζούσε γυναίκα- αντάρτισσα στη Δυτική Κρήτη.Πήγα κι έψαξα στα αρχεία στα Χανιά. Ηταν συγκλονιστικά για μενα αυτά που έγραφαν οι τοπικές εφημερίδες για τη Νίτσα.
Ηταν για αυτους γυναίκα- κομμουνίστρια με ανδρικό ένδυμα με γραπτά και ημερολόγια και εκεινη και οι συντρόφισσες της. Ήταν οι σύγχρονες μάγισσες-ελεύθερες γυναίκες,που ζούσαν μαζί με τους άνδρες στο βουνό,που τρέφονταν με ρίζες και πολεμούσαν ως το τελος.
Ενας φίλος με βοήθησε να τυπώσω το βιβλίο –φυλαχτό, που μοίρασα στην περιπατητική δράση.Με συνεπήρε περισσότερο απ ότι νόμιζα αρχικά. (Ξεκίνησε το 2015
Όταν άρχισα να ψάχνω την ιστορία της –και στην συνέχεια τις ιστορίες των άλλων γυναικών είναι σαν ν’ άνοιξε ενα μυστικό κουτί που συνεχώς με πήγαινε παρα περα.
Σ αυτές τις ιστορίες μπορούμε να βασιστούμε σήμερα όσον αφορά το φύλο, ν’ αναζητήσουμε -τις συνδέσεις.Οι γυναίκες βγήκαν στο Βουνό εκφράζοντας την αντίθεση τους στην ασφυκτική δομή της οικογένειας και της πατριαρχίας. Δεν τις προστάτεψε,ουτε το κόμμα, ουτε η οικογένεια ουτε η κοινωνία,ήταν μόνες τους σε μια ακραία συνθήκη που τους χάρισε την ελευθερία και τη συντροφική ζωή. Σε καθε συνάντηση με τον εχθρό υπήρχε ο φόβος του βιασμού και της διαπόμπευσης.ΤΙς παρουσίαζαν ως ελευθέρων ηθών, ακομη και οι οικογενειες πολλών αμφέβαλλαν για την ηθική τους.Ως μάγισσες έπρεπε να τημωρηθούν απο τη κοινωνία. Οι ιστορίες τους ανοίγουν νεα περάσματα στην ιστορία του φεμινισμού και της επανάστασης στην Ελλάδα.
Καλλιτεχνικά χρησιμοποιησα πολλά μέσα:την περηπατητική δραση,το βιντεο,το αρχειακό υλικό,τις φωτογραφίες τους,το αρτ μπουκ,το βιβλίο φυλαχτο,την περφορμανς.
Με το προτζεκτ αυτό συμμετειχα στην έκθεση Blind Date εκδοχές πολιτισμικής ιθαγένειας που επιμελήθηκε ο Αντώνης Βολανάκης στο Μουσείο Συγχρονης Τεχνης στο Ρεθυμνο (Iούνιος 2019)και στο τελος της έκθεσης εγινε η περφορμανς Δημόσιες Αναγνώσεις.Γυναίκες στο Βουνό στο Μουσείο. Στη συνέχεια συμμετείχα στην εκθεση στο ΕΜΣΤ « Θεωρήματα 2 περί ιστορίας» και στη περφορμανς «Φωνες μες στη σιωπή» με την επιμελεια της Μπιας Παπαδοπούλου (φθινόπωρο 2020 ).Επισης σε συνεργασία με το Εργαστήριο για τα κοινά έγινε στο θεατρο Εμπρός η προβολή του documentary Ανταρτισσα Νιτσα Ελένη Παπαγιαννακη Ηλέκτρα μαζι με εκφωνήσεις κειμένων,ποιημάτων για την Επανάσταση.
Το «προτζεκτ» βασίζεται σε ερευνητική και βιβλιογραφική δουλειά σε μαρτυρίες, σε αρχειακό υλικό (φωτογραφίες, εφημερίδες κτλ), αλλά και σε ιστοριογραφικές,φεμινιστικές, λογοτεχνικές, ψυχαναλυτικές αναφορές. Όμως για μενα εφτασε σε μια κορύφωση όταν μεσα απο τη ζωγραφική οι γυναικες μεταμορφωθηκαν σε αγρια ζωα και πουλιά δουλεια που έγινε για το δευτερο αρτ μπουκ στο ΕΜΣΤ..
Αναζήτησα ενα θραυσματικό λόγο-εκφραση που να παρεμβάλλονται σιωπές – παύσεις– που να μπορέσει να συμπεριλάβει τις ιστορίες των σωμάτων τους, τη σχέση με τη φύση, τη σχεση μεταξύ τους, τις επιθυμίες τους,τη μοναξιά τους ,τη διαπόμπευση,τη σιωπή. Τον αναζήτησα μέσα απο πολλαπλές εκφράσεις: Tην κίνηση,τον χώρο που θριμματίζεται μεσα απο τις εικόνες, την ακινησία, τα γυμνά πόδια,τις φωτογραφίες,τους ήχους του βουνού, τους ήχους των σωμάτων τους,τη σιωπή. Ο αποσπασματικός-θραυσματικός λόγος, έχει σχέση με τη σιωπή εκείνων που έζησαν, και με τη σιωπή για κείνες που χάθηκαν, με το πόσο δύσκολο είναι ν αφηγηθείς αυτες τις ιστορίες
Υπήρχε και η προβολή του χάρτη των διαδρομών στο βουνο. Συνέθεσα μεσα απο βιβλία τις διαδρομές τους,ακόμη και σήμερα κάποια σημεία είναι δύσκολα και για ορειβάτες.
Πολλές-οι με βοήθησαν και ενθουσιάστηκαν με αυτό που έκανα, άλλες-λιγότερες- δεν ήθελαν να αγγιχθεί-ως ταμπου. Αυτο με πείσμωνε. Ηταν ποικίλο το κοινό στις Αναγνώσεις στο μουσείο στο Ρεθυμνο . Ηταν λιγο παράδοξο για τη Κρήτη και την Ελλάδα οτι σ’ ενα μουσείο σύγχρονης τέχνης γινόταν κάτι τέτοιο.Το ιδιο ίσχυε και για το ΕΜΣΤ.
Στο έργο αυτό μ’ εχουν υποστηρίξει γυναίκες όπως η Μαρία Μαραγκού και η Μπια Παπαδοπούλου που στηρίζει συνεχώς το έργο μου. Μίλησε γι’ αυτό αρχικά στο περιπατητικό σνεδριο Walking Practices walking art walking bodies στις Πρέσπες. Οι νέες γυναίκες που συμμετείχαν στη περφόρμανς στο Ρέθυμνο και στην Αθήνα, η Σεβαστιάνα Κωνστακη που βοηθησε στα ART-book αλλά και άνδρες οπως ο Στέφανος Χανδέλης, ο αδελφός μου,. ο Αντώνης Βολανάκης ,ο Αντώνης Παπαγιαννάκης.ΟΙ γυναίκες στο Βουνό αν και έρχονται απο το παρελθόν ειναι στραμμένες προς το μέλλον. Και αυτο γινεται αισθητό, και αγαπητό.
To προσφατο project «Γυναικεία υπόθεση» που συμμετείχε στο προτζεκτ Μυθολογίες της πόλης ,επιμελεια Αρτεμης Ποταμιανου –Μπια Παπαδοπούλου συμβαίνει το μεγαλύτερο μέρος του στην Ιερά Οδό ως σιωπηλή περιπατητική δραση.
Δανάη Μανωλέσου κίνηση- Ρουλα Κουβαρά ήχος
Εμπνέεται απο την άγρια φύση της γυναίκας, απο τις δυο θεότητες τη Δήμητρα και την Περσεφόνη και απο τον εγκλεισμό στο Ψυχιατρείο-Δρομοκαϊτειο(βρίσκεται Ιερά Οδό 343) μιας γυναικας,μέσα απο μια προσωπική ιστορία- αλλά και γενικότερα απο την επισφαλή –τρωτή θέση της γυναίκας.
Έχει αναφορές στις γυναίκες που αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα,που συχνά προέρχονται απο την πατριαρχία,απο τη θέση της γυναίκας στην οικογένεια και στην κοινωνία.
Η εξερεύνηση διαφορετικών γυναικείων καταστάσεων είναι το θέμα μου, μεσα απο μικρά συμβάντα απο την ποίηση,την κίνηση,τους ήχους, τις εικόνες(υλικό αρχείου,ζωγραφική).
Πως θα ήταν η ζωή αλλιώς ενω ματωμένη ήταν;
Το κλάμμα ηταν ασταμάτητο εκείνο το πρωινό στα χλωμά μάτια σου.
Κοιτούσαμε μακριά πίσω απο το κιγκλίδωμα,εκει βρισκόταν ο αρχαιολογικός χώρος και η αρχαία Ιερά Οδός,δρόμος χωμάτινος σε χαμηλό επίπεδο, στο βάθος ήταν η Ακρόπολη.Κάποτε εδω γινόταν τα Ελευσίνια Μυστήρια που ξεκινούσαν απο την Ιερά Πύλη.
Ρίξαμε σ’ αυτό το σημείο σπόρους και άνθη.Θελήσαμε να είναι μια μικρή τελετή για τη Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη.
Αρχίσαμε να περπατάμε ανάμεσα στους αγρούς και τα λιόδενδρα.Υπήρχαν πολλα ζώα που ακούγαμε τα κουδούνια τους.Οι αγροί και οι ελαιώνες μεταμορφώθηκαν,γέμισαν με κτίρια κακοφτιαγμένα, με ευτελή υλικά, αμφίβολης χρήσης,σαν να έγιναν για να καταστρέψουν την ιερότητα του δρόμου.
Οι τρεις γυναίκες που περπατούσαν στην Ιερά Οδό φορούσαν μεσοφόρια με δαντέλες και τρέσες,η μια ήταν έγκυος.
Το περπάτημα μας ήταν αργό και σιωπηλό.Ηταν μια τελετουργία που ερχόταν απο το παρελθόν σ’ εμάς.
Θελήσαμε να υπάρχει μια ιερότητα κατι σαν γυναικεία έκσταση.
Ένας γυναικείος τρόπος αγάπης κατοικούσε ανάμεσα μας,μια αγάπη πρωτύτερη που διαπερνούσε το σώμα μας.Ηταν κατι ουσιώδες που μοιραζόμαστε.
Στη διαδρομή είχαν μείνει ελάχιστα λιόδενδρα που το ένα το ποτίσαμε, ισως ήταν το παλαιότερο.
Θέλαμε να πιστεύουμε οτι θα ξαναβλέπαμε αυτο το τοπίο με τους ελαιώνες και τα ζώα, οτι η ασχήμια που υπήρχε τώρα θα εξαφανιζόταν και θα περπατούσαμε πάλι ανάμεσα στα λιόδενδρα.
Στο πρώτο οικόπεδο στην Ιερά Οδό ξεκολλάγαμε τα κομμάτια απο τον τοίχο του σπιτιού,ήταν στρώματα το ενα πανω στο άλλο ,χρωματιστοί σοβάδες. Έτσι δεν ήταν και η ζωή μας; Θέλαμε να την κομματιάσουμε ώρες ώρες να δούμε το μέσα.
Η Ιλiάννα είπε:Μου θυμίζατε γυναίκες που έκοβαν χόρτα. Και κάποιες γυναίκες που είχα δει στο Βερολίνο το ‘90 . Μια αλλη φίλη:Ηταν σαν να είχατε κατι μυστικό που σας ένωνε.
Στο black box διάβασα τα ποιήματα που γράφτηκαν για την φίλη που ακούσια οδηγήθηκε απο το νησί στο ψυχιατρείο Δρομοκαϊτειο με συνοδεία αστυνομικών. Η ανάγνωσή μου είναι θραυσματική, διακόπτεται ηθελημένα απο ήχους και μετασχηματίζεται μέσα απο κινήσεις. Στο μαύρο τοίχο τοποθετούνται εικόνες- αποσπάσματα απο τη ζωή στο ψυχιατρείο,μου έκαναν εντύπωση εκείνα τα δαχτυλίδια απο τις γυναίκες που περασαν απο εκει,για φαντάσου τους τα πήραν.Ανάμεσα στις εικόνες τοποθέτησα τις ζωγραφιές μου, κείμενα με αυτά που είπε η φίλη μου για το πως ήταν οι μερες της στο Δρομοκαϊτειο, άλλα με τις ελαχιστες πληροφορίες που βρηκα για τις γυναίκες εκει.
Το Δρομοκαϊτειο Ψυχιατρείο αρχικά ονομαζόταν φρενοκομείο και ξεκίνησε να λειτουργεί το 1887,μέσα απο μια δωρεά του εμπόρου Δρομακαϊτη που έγινε χάρην της συντρόφου του Ταρσής του που έπασχε απο ψυχική ασθένεια. Είναι γνωστό το Σαλπετριέρ (1656) στο Παρίσι οπου νοσηλεύονταν αποκλειστικά γυναίκες και η θεραπεία συνδεθηκε με τον εγκλεισμό και την τιμωρία και στη Βενετία το ψυχιατρείο για γυναίκες στο νησί San Clemente.
Στρίψαμε στην οδό Λεωνίδου.Σταματήσαμε στο εγκαταλειμμένο βιοτεχνικό κτιριο με τα σκουριασμένα σίδερα που βρισκόταν στη γωνία. Η Ρούλα εδω κρέμασε διάφορα μεταλικά αντικείμενα και παρήγαγε ήχους.Η Δανάη χόρεψε.Διάβασα το ποιήμα το Βαφείο.
Εμενα ο δρόμος και το κτίριο μου θύμιζαν το βαφείο -καθαριστήριο που είχαν οι γονεις πριν γεννηθώ,στη Λεωνίδου. Γι αυτό μου είχε μιλήσει η Αντιγόνη η αδελφή της μητέρας μου που κι εκείνη εδω δουλευε , ένα μεσημέρι που ήρθαμε στον Κεραμεικό για φαγητό.το Βαφείο ηταν εδω. Δεν πρόλαβε καλά καλά να λειτουργήσει, και τον πατέρα τον πήρανε στη Μακρόνησο, η μητέρα με τη θεία βάφανε και καθαρίζανε ρούχα. Ερχόμενες απο τα Χανιά το μέρος το αισθανόταν ανοίκειο.Ποιες ηταν οι πελάτισσες; Οι γυναίκες απο τους οίκους ανοχής στους γύρω δρόμους . Όπως έλεγε η θεία Αντιγόνη ήταν γλυκομίλητες και είχαν ζεστασιά έλεγαν αστεία κι εκαναν τις ημέρες πιο ανάλαφρες μεσα στη λύπη.
Κατευθυνθήκαμε στο εσωτερικό στενό δρομάκι, θύμιζε νησί .
Προσκαλέσαμε τις γυναίκες -να ράψουμε λέξεις πάνω σ ενα λευκό τραπεζομάντηλο. Τι σημαίνει το ράψιμο των λεξεων ; Οι γυναίκες πάντοτε αντάλλασαν συναισθήματα καθως έραβαν η κεντούσαν.Βοηθούσε. Ξαλάφρωνε.Κλωστές βελόνες ,υφάσματα βρίσκονταν ανάμεσα ….κι εμεις ράβουμε λέξεις που έχουν σχέση με τα τραύματα μας ,με τις ουλές μας,με τις επιθυμίες μας …ανάμεσα μας μια γυναίκα απο την Αργεντινή ενα νεαρό κορίτσι απο τη Σεβίλλη.Βγήκαν και οι γυναίκες απο το κλειστό σπίτι η ηληκιωμένη ειχε να βγει μήνες, κάθησε μαζι μας αυτή κι η κόρη της σ’αυτη την αυτοσχέδια αυλή. Λεξεις που ράφτηκαν :Κοντά, μελαγχολία εμπιστοσύνη, paz ,animales …
Το θηλυ και το ιερό Catherine clement Julia cristeva ψυχογιος
Το κυνηγι των μαγισσων χθες και σημερα silvia federici εκδοσεις των ξενων
Αυτη η απιστευτη αναγκη για πιστη τζουλια κριστεβα μεταιχμιο
γυναικες που τρεχουν με τους λύκους clarisa pincola estes
Ποιήματα
Γυναικεία Υπόθεση
Θα ήθελα
να είσαι μαζί μου
αυτη τη νύχτα
με τη φεγγάραδα
που γεμίζει
το δωμάτιο αϋπνία
θα μπορούσε
το σώμα μου
να εκραγεί απόψε
καθως το δωμάτιο γεμίζει φως
κι έρχονται όλοι ετούτοι οι άνθρωποι
του παρελθόντος
κι εσυ απο σκουλίκι
γίνεσαι πεταλούδα
και μετα πουλί με ασημένια φτερά
και μετα κάθεσαι αποσβολωμένη
στην άκρη του δωματίου
και το κλάμμα ακούγεται μακριά
κι απο κλάμμα
γέλιο γίνεται
γέλιο που περισεύει
κορίτσι που φωνάζει
σε έκρηξη
στο δρόμο
ο ήχος της θάλασσας
αργός
και το τρανζιστοράκι
γεμίζει μουσική το στρώμα.