To κείμενο δημοσιεύτηκε στον κατάλογο της ελληνικής συμμετοχής στην 15η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.
Η Hannah Arendt στο κείμενό της με τίτλο “Εμείς οι πρόσφυγες”[1] αναφέρει: “Λοιπόν, είναι αλήθεια ότι αναζητούμε άσυλο αλλά δεν έχουμε διαπράξει καμιά πράξη και οι περισσότεροι από εμάς δεν ονειρεύτηκαν να έχουν κάποια ριζοσπαστική πολιτική άποψη” και συνεχίζει: ”Ακόμη και μεταξύ μας δεν μιλάμε για αυτό το παρελθόν. Αντ’ αυτού έχουμε βρει τον τρόπο μας να διαχειριζόμαστε ένα αβέβαιο μέλλον. Απ τη στιγμή που όλοι κάνουν σχέδια εύχονται κι ελπίζουν το ιδιο κάνουμε κι εμεις…”και τελειώνοντας: “Οι πρόσφυγες διωγμένοι από χώρα σε χώρα αποτελούν τη πρωτοπορία του λαού τους.” Αυτό που αποκαλύπτει είναι αυτή η ιστορική συνείδηση του πρόσφυγα.
Συνεχίζοντας με τον Giorgio Agamben και τη μελέτη του πάνω στο παραπάνω κείμενο της Arendt, να προτείνει τη κατάσταση του πρόσφυγα «ως υπόδειγμα μιας νέας ιστορικής συνείδησης»[2] αυτό συμβαινει “γιατι ο πρόσφυγας βυθίζει σε κρίση την παλιά τριάδα κράτος έθνος έδαφος.”
Με αφορμή τους πρόσφυγες προτείνει μια άλλη Ευρώπη:“όχι ως μια ανέφικτη “Ευρώπη των εθνών” η καταστροφή της οποίας διαβλέπεται σύντομα”,…θα μπορούσαμε να δούμε την Ευρώπη “ως εναν α-εδαφικό η εξωεδαφικό χώρο στο οποίο όλοι οι κάτοικοι των ευρωπαικών κρατών (πολίτες και μη πολίτες) θα ήταν σε θέση εξόδου η καταφυγίου..”και τελειώνει αυτο το προφητικό,αντίθετο με όσα συμβίνουν στην Ευρώπη κείμενο, τονίζοντας:“Μόνο σε ενα έδαφος όπου οι χώροι των κρατών θα έχουν διαπεραστεί και θα έχουν παραμορφωθεί τοπολογικά με τον τρόπο αυτό,και που ο πολίτης θα εχει μάθει να αναγνωρίζει τον πρόσφυγα που ο ιδιος είναι, είναι σήμερα νοητή η πολιτική επιβίωση των ανθρώπων”.
Στην παρόντα συμβάντα οι πρόσφυγες,αντιμετωπίζουν μια Ευρώπη με εδάφη περιφραγμένα, με διαχωρισμούς και αποκλεισμούς.Τα σώματα τους γίνονται ευάλωτα,τρωτά,σώματα παρίες.Χάνουν τις ζωές τους στη θάλασσα και στα σύνορα από τη στεριά σχηματίζουν ατέλειωτες μάζες ανθρώπων που βρίσκονται σε αναμονή, και έρχονται αντιμέτωποι συχνά με τη βία. Συχνά η βία που αντιμετωπίζουν, έχει σχέση με την έκφραση φύλου.[3]
Στο πέρασμά τους έχουν τη δυναμική να ανατρέψουν τις κυρίαρχες αφηγήσεις. Αυτό που συμβαίνει, είναι οτι η τρωτότητα αποκτά φωνή.Οι τόποι βρίσκονται σε μετασχηματισμό.Η συνθήκη αλλάζει ριζικά καθώς η απώλεια, ο θάνατος και ο περιορισμός μοιάζουν καθημερινότητα. Εκεί ανάμεσα ξεπροβάλλει η αλληλεγγύη.Το τοπίο μετασχηματίζεται μεσα απο νέες τοπιογραφίες εκτάκτου ανάγκης που δημιουργούνται στα νησιά, στα σύνορα,στις πόλεις.Δημιουργούνται χώροι και κατασκευές επιβίωσης και αλληλεγγύης στα νησιά, όπως αυτοσχέδια καταλύματα σε παραλίες,εγκαταλειμμένοι χωροι που επανακατοικούνται όπως το ΠΙΚΠΑ στη Λέσβο κα
Στην Αθήνα, προυπήρχε η κατάληψη των Προσφυγικών της λεωφόρου Αλεξάνδρας κτίρια που δημιουργήθηκαν για να στεγάσουν πρόσφυγες απο τη Μ.Ασία,και λειτουργούν ως αυτοδιαχειριζόμενος χώρος φιλοξενίας προσφύγων με συλλογική κουζινα και παιδικό στεκι.
Συνεχίζονται απο ομάδες της πόλης οι καταλήψεις κτιρίων διάσπαρτων για να στεγάσουν πρόσφυγες όπως η κατάληψη κτιρίου στην οδό Νοταρά, η κατάληψη στο κτίριο Γκίνη,η κατάληψη του 5ου Λυκειου Αθηνών κα
Ο δημόσιος χώρος μεταβάλλεται με την κατοίκιση των προσφύγων σε πλατείες, όπως στην πλατεία Βικτωρίας, σε λιμάνια όπως στον Πειραιά.
Αν και τα ταξίδια εμποδίζονται, η φιλοξενία και η αλληλεγγύη επικρατούν, πολλοί άνθρωποι εγκαταλείπουν την καθημερινότητα τους για να γίνουν αλληλέγγυοι, και προσφέρουν απο το υστερημά τους απλόχερα. Αυτή είναι μια πρωτόγνωρη συνθηκη και σχετίζεται με τις ιστορίες της προσφυγιάς στον τόπο(1922),καθώς και με τις ιστορίες μετανάστευσης στις ΗΠΑ και στην Βόρεια Ευρώπη(1960).
Οι περισσότερες ΜΚΟ προβάλλουν τη συμπόνια σαν μια αλλόκοτη αρετή συσχετίζοντας την με την φιλανθρωπία,είναι αυτές που επιθυμούν να φροντίσουν τους νεοφερμένους ξένους και να ερθουν μαζι τους σε επαφή αφήνοντας πίσω τους πολίτες και το κράτος,συχνά επωφελούμενες, καθιστώντας τους ακόμη πιο ξένους και ευάλωτους.
Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες οι αποφάσεις καταστροφικές, καθώς η Ευρώπη με μια ζοφερή συμφωνία με τη Τουρκία, που η Ελληνική κυβέρνηση υπογράφει, αποφασίζει να κλείσει τον βαλκανική οδό και να αποκλείσει τους πρόσφυγες στα νέα στρατόπεδα που είναι τα κέντρα κράτησης και τα hot spots που κατασκευάζονται σε όλη την χώρα.Περιορισμός ροών, σημαίνει οτι οι πρόσφυγες δεν θα μπορούν να μετακινηθούν και ότι θα επαναπροωθούνται στην Τουρκία που θεωρείται ασφαλής τρίτη χώρα.Τα σύνορα με την Τουρκία θα φυλάσσονται πλέον απο την Frontex και το ΝΑΤΟ.Καταργείται η Συνθήκη της Γενεύης και το δικαίωμα του πρόσφυγα στην μετακίνηση.
Δημιουργείται ο χωρις ταυτότητα ξένος, ο άπατρις που εγκλωβίζεται και περιορίζεται. Το ταξίδι γίνεται δυστοπικό.
Διαμορφώνεται μια συνθήκη του μη ανήκειν που αποβάλλει μέσω της άσκησης εξουσίας,που εξαρτάται απο σύνορα και στρατόπεδα και συνεπώς απο τον εγκλεισμό. Οι πρόσφυγες στους χώρους αυτούς χάνουν κάθε ιδιότητα,είναι εξόριστοι, σε χώρους εγκλεισμού. Έρχεται στο νου ένα αλλο κείμενο της Hannah Arendt,στο οποίο η ίδια σχηματοποιεί την κατάσταση του άπατρι μέσα απο τη φιγούρα του πρόσφυγα, εκει όπου η εξουσία σχετίζεται με σύνορα και φυλακές,με στρατόπεδα, και με εγκλεισμό.«Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του αφανισμού των ολοκληρωτικών καθεστώτων χρησιμεύουν ως εργαστήρια όπου επιβεβαιώνεται η βασική αρχή του ολοκληρωτισμού.. οι ανθρωποι εκεί είναι αποκομμένοι απο τον κόσμο των ζωντανών περισσότερο απο το να ήταν νεκροί»’[4]
Η ετερότητα των προσφύγων τοποθετείται κάπου αλλού κι ετσι παραμένει ανεξερεύνητη. Τοποθετείται σε έναν τόπο ακραίο,σε μια ζώνη αναμονής,εξορίζεται.ΟΙ χώροι αυτοί, είναι α-τοπικοί τόποι, εκει όπου το άτομο όποιο κι αν είναι θεωρείται ξενο,και θα παραμείνει απομονωμένο στην κατάσταση εξαίρεσης σε μια α-τοπία και σε αποκλεισμό.
Τα ελληνικά νησιά όπως δηλώνει ευρωπαίος αξιωματούχος θα μετατραπούν σε Ellis island.Χώροι φιλόξενοι όπως το ΠΙΚΠΑ Λεβου αποφασίζεται να εκλείψουν. [5]
Αντ αυτού οι πρόσφυγες μπορούν να κατοικίσουν στις πόλεις στους οικισμούς,μαζί μας,στη γειτονιά μας,εκει που υλοποιούνται οι κοινότητες αλληλεγγύης, που αντιστέκονται στην παραγωγή της εξαθλίωσης των απάτριδων.
Οι πρόσφυγες παραμένουν την Ειδομένη,βρίσκονται εκεί αποφασισμένοι να διασχίσουν τα σύνορα. Εφευρίσκουν νέες διαδρομές μέσα απο το ποτάμι, τους γυρίζουν πίσω,βαρειά πληγωμένους απο την βία που έχουν υποστεί,Δεν φεύγουν,παραμένουν με τα σώματα τους εκτεθειμμένα και αποφασιστικά, είναι ότι τους έχει απομείνει. Δοκιμάζουν να αυτοπυρποληθούν, ενώνονται σε αλυσίδες,καταλαμβάνουν τη σιδηροδρομική γραμμή, κάνουν καθιστική διαμαρτυρία κρατώντας στα χερια τους άνθη,(1-3-2016),κάνουν απεργία πείνας,συνεχίζουν να βρίσκονται εκεί,οικειοποιούνται τον χώρο των σιδηροδρομής γραμμής[6]μετατρέποντας την σε τόπο ελεύθερης συνάθροισης…Ξεπροβάλλει η νομαδική τους[7] συνείδηση.Η επίγνωση τους για την μεταβλητότητα των συνόρων.
Άλλοι πρόσφυγες συνεχίζουν να βρίσκονται στο λιμάνι του Πειραιά.Πολλοί επιστρέφουν από τα κέντρα κράτησης.
Οι επαναπροωθήσεις ξεκίνησαν.Απο δω και πέρα κανείς δεν ξερει τι πρόκειται να συμβεί.Θα επιστρέψουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία; Θα μείνουν χωρίς χαρτιά ανάμεσά μας;Θα βρουν τρόπους να διασχίσουν διαδρομές παράνομα για να φτάσουν στην Βόρεια Ευρώπη; Λένε για νέες διαδρομές απο τη Δυτική Ελλάδα προς την Ιταλία.
Ο μόνος αστάθμητος παράγοντας, αυτό που δεν κατάφεραν ποτέ να περιορίσουν τα κράτη και οι βιοπολιτικές εξουσίες, ειναι οι ανάγκες και οι επιθυμίες των ανθρώπων, αυτές θα συνεχίσουν να ξεπροβάλλουν στα ρήγματα, στα διάκενα,στα νέα εδάφη,στον συνωστισμό του λιμανιού στους βαλτότοπους και στις σιδηροδρομική γραμμή της Ειδομένης.
– Ελένη Τζιρτζιλάκη nomadikiarxitektoniki.net
Το κείμενο ολοκληρώθηκε στις 5 Απριλίου 2016 και δημοσιεύτηκε στον κατάλογο της ελληνικής συμμετοχής στην Biennale
[1] Arendt Hannah (1943)We refugee,the Μemorah Journal,τομ,31,τευχ.1 (2015)Εμείς οι πρόσφυγες ,εκδόσεις του εικοστού πρώτου(σελ..10,13,34)
[2] Agamben Giorgio(1996)Mezzi senza fine :Note sulla politica ,Torino,Bollati,Boringhieri ,(2015)Εμείς οι πρόσφυγες,εκδόσεις του εικοστού πρώτου,σελ. 48,50
[3] (2016)Σύμφωνα με το ΣΥΔ απο την αρχή της προσφυγικής κρίσης έρχονται στην αντίληψή μας όλο και περισσότερες περιπτώσεις προσφύγων που εγκατέλειψαν τη χώρα καταγωγής τους λόγω διώξεων,απειλών για τη ζωή η την ελευθερία τους, η βίας που υφίσταντο για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας, η έκφρασης φύλου.
[4] Arendt Hannah (1951)The Origins of Totalitarianism,(!988) Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού, Ευρύαλος
[5] ΠΙΚΠΑ (2016-22-3)Δελτίο τύπου
[6] Butler Judith,Spivac Gavatri Chacravorty,(2015)Τραγουδώντας τον Εθνικό Υμνο, εκδ.Τόπος. Χρειαζόμαστε πιο σύνθετους τρόπους προκειμένου να αντιληφθούμε την πολυδύναμη τακτική της εξουσίας να κατανοεί μορφές αντίστασης ,ατομικής δράσης και κινητοποίησης .(σελ.66)
[7] Τζιρτζιλάκη Ελένη (2008)Εκτοπισμένοι ,Αστικοί νομάδες στις μητροπόλεις,nissos