Το γραπτό αυτό γράφτηκε στα πλαίσια του εργαστηρίου για τα κοινά, την αυτοδιαχείριση και την τέχνη και πολιτική. Η ανάγνωσή του έγινε την Κυριακή 7 Ιουνίου 2015 μαζί με τα γραπτά του Στεφάνου Μ. και της Χριστίνας Θ..
“Οι διάφορες μορφές «κοινών», που παράγονται σήμερα, δεν αποτελούν προεικόνιση της «κομμουνιστικής κοινωνίας», ένα μέλλον που απλώς «πρέπει να πραγματώσουμε», δεν είναι «μικροκομμουνισμοί» (από μόνη της μια τέτοια έννοια είναι παράλογη). Αποτελούν εναλλακτικές μορφές διαχείρισης της κοινωνικής αναπαραγωγής του προλεταριάτου μέσα στον καπιταλισμό, και ως τέτοιες εγγράφονται στη δική του λογική, ως θετική ανάπτυξη των δικών του κατήγορων, ακόμα και όταν ρητώς τον αμφισβητούν και στρέφονται εναντίον του”. Από το κείμενο του Μ. “’Περί κοινών” από το περιοδικό Blaumachen.
Το Εμπρός όχι ένα σπίτι αλλά ένας χώρος συνόρων. Φταίει η οικειοποίησή του, ότι κινάν-κάναμε τον χώρο σπίτι τους-μας χωρίς να κατανοήσουν-ουμε τον νομαδικό χαρακτήρα των καταλήψεων αγκιστρωμένοι στο Εμπρός εγκλωβίστηκαν-εγκλωβιστήκαμε σε αυτό.
ένας χώρος γέφυρα
Υποστηρίζει η Gloria Anzaldua προσθέτοντας ότι, «είναι αναγκαίο να αφήσουμε το σπίτι και την ψευδαίσθηση της ασφάλειάς του, αν θέλουμε να γεφυρώσουμε, να αποπειραθούμε, να φτιάξουμε κοινότητα» ο κίνδυνος είναι διπλός: της ενσωμάτωσης και του αποκλεισμού.
Για πολλά από αυτά που συνέβησαν – συμβαίνουν στο Εμπρός φταίει ότι πολλοί-ες αισθάνθηκαν-αισθάνονται τον χώρο αυτό ως σπίτι τους θέλοντας να παρέχει αυτή την ψευδαίσθηση της ασφάλειας και δεν αποπειράθηκαν να φτιάξουν κοινότητα, αλλά να οικειοποιηθούν τον χώρο, πολλές φορές μεταφέροντας και άπειρα προσωπικά αντικείμενα (ρούχα, φαγητό, ζυμαρικά, υλικό από πολιτικές οργανώσεις, τσάντες, και όπως το σπίτι τους το χρησιμοποιούσαν για ατομικά ή της παρέας τους σχέδια, συναντήσεις κλπ)..
χώρος με έντονη μνήμη
σ’ αυτό έχει συντελέσει η δύναμη της ατμόσφαιρας του χώρου και η μνήμη του που είναι ισχυρή (αρχιτεκτονική του κτιρίου, χρήση τυπογραφείου, χρήση ενός πρωτοποριακού για την Αθήνα θεάτρου). Ορχικά ο διάλογος με το κτίριο είχε ως αποτέλεσμα δράσεις στο χώρο, που σχετίζονταν με τους επιμέρους χώρους π.χ. Χριστίνα Κ. με την κολεκτίβα Ομόνοια είχε χρησιμοποιήσει το καμαρίνι, Στέφανος Χ. με το Σώμα και Πολιτική, τον χώρο σκηνικών και πολλά άλλα. Τώρα το κτίριο είναι απογυμνωμένο, και ευάλωτο, και έχει περιοριστεί η ικανότητα του να εμπνεύσει, η “ποιητική του”.
Το κτίριο μέσα από διάφορες καταστάσεις, κυρίως από τα πάρτυ έχει υποστεί πολλές φθορές και εχει “αδειάσει”. Αντιμετωπίζεται, από συγκεκριμένη ομάδα ως άδειο κτίριο και όχι ως ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο κτίριο, σημαντικής αρχιτεκτονικής για την πόλη μνημείο-αστικό γεγονός.
Εμπρός καλλιτεχνικός πολιτικός χώρος η τέχνη για να είναι πολιτική δεν αρκεί να μιλάει για πολιτικά θέματα, αλλά να προτείνει έναν άλλο τρόπο έκφρασης, μια άλλη μεθοδολογία. Ήταν έντονος αρχικά ο πειραματικός χαρακτήρας και η αναζήτηση πολιτικής –καλλιτεχνικής έκφρασης στην ενεργοποίηση της κίνησης Μαβίλη. Η τάση αυτή συνεχίστηκε και μετά την αποχώρησή της. Αρχικά ίσχυε και είχε ειπωθεί στις συνελεύσεις η επιθυμία πολλών στο Εμπρός να παράγουν νέες μορφές τέχνης και ζωής και να πειραματιστούν. Όπως γράφει η Ελπίδα Καραμπά στο κείμενό της «Επανάσταση ή Ρεφορμισμός; Εμπρός Παρακαλώ Μια πρόταση». Κριτική των θεσμών-Κριτικοί θεσμοί «Ο χώρος έδινε ευκαιρίες για συλλογικές δράσεις, για νέες συνεργασίες, καθώς έχει πολλαπλές δυνατότητες. Ενεργοποιεί συζητήσεις αντιπαραθέσεις εντός και εκτός του Εμπρός εντός και εκτός του πεδίου της τέχνης, που δεν αφορούν μόνο το καλλιτεχνικό πεδίο, αλλά κυρίως εκτείνονται πέραν αυτού» είναι ενδεικτικό ότι η Manuela Gandini στο περιοδικό Alfabeta αναφέρεται εκτενέστατα στο Εμπρός στο άρθρο της siamo tutti greci (είμαστε όλοι Έλληνες). Ήταν ένα συλλογικό φαντασιακό για μια εναλλακτική πολιτική τέχνη που μπόρεσε να πραγματοποιηθεί εν μέρει. Η δολοφονία του Αλεξη Γρηγορόπουλου, η εξέγερση του 2008 και η αρχή της επισφάλειας των καλλιτεχνών είχαν σημαντικο ρόλο στο να σμιλευτεί μέσα στο χρόνο μια διαφορετική αντίληψη για την τέχνη. Η κατάληψη της Λυρικής υπήρξε ενα ισχυρό πολιτικό καλλιτεχνικό κίνημα πολύ μικρής διάρκειας, το Εμπρός θα μπορούσε να θεωρηθεί η συνέχεια. Ενας χώρος με σημαντική, πρωτόγνωρη, καλλιτεχνική παραγωγή πειραματικού χαρακτήρα. Στο Εμπρός έχουν γίνει πειραματικά φεστιβάλ που είχαν καλλιτεχνικό πολιτικό χαρακτήρα οπως το Κουήρ, «Πού είμαστε τώρα» από τη «κολεκτίβα Ομόνοια», «Σώμα και Πολιτική» κ.ά. Οι δράσεις αυτές αναζητούσαν διαφορετικές εκφράσεις στην τέχνη στη σημερινή συνθήκη.Αυτό άλλαξε με το αντιφασιστικό, που είχε τη λογική των μεγάλων κινηματικών φεστιβάλ, όπου έτοιμες παραστάσεις που είχαν γίνει αλλού μπήκαν στον χώρο, με μεγάλες απαιτήσεις συχνά σε φωτισμό, σκηνικά. Επίσης, άλλαξε με το ότι πολλές ομάδες θέλαν απλά να στεγάσουν την παράστασή τους χωρίς καμμιά εμπλοκή με άλλες –άλλους. Μια συγκεκριμένη ομάδα είναι στον χώρο με αυστηρά τη δική της αντίληψη για την τέχνη που αν και αυτοχαρακτηρίζεται ελεύθερη έχει τα δικά της στερεότυπα. Ξαφνικά γίνεται έντονος ο διαχωρισμός κοινό -παράσταση –πάρτυ –γεγονός, η μαζική προσέλευση του κοινού αρχίζει να έχει μεγάλη σημασία. Σιγά σιγά στο μέσα του Εμπρός άρχισε να αναπαράγεται το «έξω» που δεν αφήνει να δημιουργηθεί μια νέα οικολογία στο μέσα, μια νέα αντίληψη για την τέχνη και τη ζωή όπως αρχικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά φαινόταν.
Προσπαθήσαμε με το «Σώμα και πολιτική» να δούμε το σώμα στη σημερινή συνθήκη και την πειραματική έκφραση του στο χώρο, «το Απραγματοποίητο Ταξίδι» ήταν μια απόπειρα μέσα απο γλώσσες, συμβάντα και σωματική έκφραση να εμπλακούν διαφορετικοί άνθρωποι από διαφορετικές χώρες, και να διηγηθούν τις ιστορίες των ταξιδιών τους ως την Αθήνα, να εκφρασθούν σωματικά γύρω απο τα σύνορα που συνεχώς αντιμετωπίζουν στο ταξίδι τους και στην πόλη -Αθήνα.Οι αναγνώσεις των κειμένων του αρχιτέκτονα Γ. Μαρνελάκη ενέπλεξαν διαφορετικούς ανθρώπους σε μια μικρή κοινότητα. Σημασία είχε η διαδικασία-ανάγνωση που γινόταν κάθε εβδομάδα και κατέληξε σε ενα ανοιχτό διήμερο με δράσεις, διαλέξεις, εγκαταστάσεις. Δράσεις οπως το «Μας έδιωξαν απο δω» και ‘Revolution Bodies’ ένωσαν το Εμπρός με άλλους τόπους της πόλης σε μια χαρτογράφηση νομαδικών χώρων και ροών στην πόλη, όπως τη διαδρομή των εκτοπισμένων μεταναστών της Μενάνδρου, το Στέκι μεταναστών, την Ομόνοια, τη Νομική κ.α. Το Revolution Bodies, διαδρομή στο κέντρο της πόλης, ήταν μια κριτική μέσα από την επιτελεστικότητα στο Rethink Athens και στο Reactivate και στο πρόγραμμα “Ανακαλύπτοντας τον Εθνικό Κήπο” που ήταν τότε κυρίαρχη αφήγηση για το κέντρο της πόλης, αφήνοντας στην άκρη, τους κατοίκους, τα έντονα προβλήματά τους, τα δικαιώματά τους στη πόλη και την ιστορία τους. Πρότεινε μια άλλη ανάγνωση της διαδρομής, μέσα απο στάσεις σε συγκεκριμένους τόπους που συνδέονται με τη συλλογική μνήμη της πόλης, με τα κοινά, καθώς και με τους αγώνες και τις εξεγέρσεις στην Αθήνα κι αλλού. Τα αφηγήματα αφορούσαν τη πλατεία Θεάτρου και το θέατρο του Μπούκουρα, το Δημοτικό θέατρο της Αθήνας και την κατοίκηση του από πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής, την κατάληψη των προσφυγικών και τους σημερινούς κατοίκους, τον Δεκέμβρη του 2008 και τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου μαζί με μνήμες απο την παρισινή κομμούνα, τους τσιάπας, την στιχομυθία στη ασφάλεια με την Ηλέκτρα Αποστόλου, τα γεγονότα του Δεκέμβρη του ‘44 στην Αθήνα, με κατάληξη τον Εθνικό Κήπο.
Η δημιουργία μιας νέας γλώσσας αγγίχθηκε αλλά δεν στάθηκε εφικτή
Το πρόβλημα ήταν η δημιουργία μιας γλώσσας, ενός νέου λεξιλογίου πρωτόγνωρου που αισθανόμαστε οτι μερικές φορές προσεγγίζαμε. Που είχε νέες πτυχές για το πολιτικό, νέες μεθοδολογίες για το καλλιτεχνικό, όμως συχνά μετά χανόταν στην καθημερινότητα–ρουτίνα μιας πολιτικής αντιπαράθεσης που είχε μείνει στο ίδιο λεξιλόγιο μεταεμφυλιακά, μιας καλλιτεχνικής προσέγγισης που ηταν παγιδευμένη σε μικροαστικά στερεότυπα, θεατές, ηθοποιούς -σταρ.
Το Εμπρός ως καταφύγιο σε ενα κέντρο που είναι πόλεμος Ανοιχτότητα
Αρχικά φανταστήκαμε το Εμπρός ανοιχτό για τις διαφορετικότητες της πόλης ήταν και το σημείο σύγκρουσης στις συνελεύσεις με την Κίνηση Μαβίλη . Συνεχίσαμε εξερευνώντας την έννοια κοινό αγαθό.Το Εμπρός δημιουργήθηκε στην φάση εκείνη που χαρακτηρίστηκε κρίση του κέντρου της Αθηνας. Εξαιτίας αυτής της κρίσης, της επισφάλειας και του πολέμου, του φόβου ως μια νέα γεωγραφία στην Αθηνα,το Εμπρός λειτούργησε ως καταφύγιο. Επισφαλείς καλλιτέχνες, μετανάστες, χωρίς χαρτιά, κουήρ,πλάνητες της πόλης βρήκαν τον χώρο τους εδώ. Το 2012, 2013 υπήρξε ένας ζωντανός χώρος αντιπαραθέσων δημιουργικού χαρακτήρα, καθώς και ένα καταφύγιο των νομαδικών υποκειμένων της Αθήνας. Αντιπροσωπευτικό γι’αυτή τη συνθήκη ήταν το φαγητό των Χριστουγέννων το 2013, που είχε μεγάλη προσέλευση και δυναμισμό καθώς μια διαφορετική εν δυνάμει κοινότητα συγκεντρώθηκε στο χώρο της σκηνής γύρω απο ένα μεγάλο τραπέζι .
Στα εργαστήρια «το Εμπρός ως κοινό αγαθό», και το «Εργαστήριο για το κέντρο της πόλης» έγιναν μια σειρά συζητήσεις για το κέντρο της Αθήνας και αντιτάχθηκαν έμπρακτα στη διαχείριση της κρίσης με στόχο μια νεα χαρτογράφησή του (Ξένιος Ζευς, Rethink κα). Σημαντικό για την ίδια τη συνέχεια του Εμπρός ηταν το εργαστήριο των Γκίγκι Αργυροπούλου, Υπατία Βουρλούμη «Συμ-παράσταση ερωτήματα συμμετοχικότητας και κινητοποίησης.(Που είμαστε τώρα)».
Τώρα η συνθήκη στο κέντρο επαναπροσδιορίζεται και ενώ ο πόλεμος είναι ακόμη γεγονός, και η κρίση βαθαίνει, καλύπτεται από μια φαινομενική ηρεμία ενώ απ’ ότι φαίνεται τουλάχιστον στην παρούσα συνθήκη, δεν υπάρχει κοινωνική μάζα που θα υποστηρίξει μια αλλαγή.
Το Εμπρός σ’ αυτή τη φάση είναι ανοιχτό, επειδή δέχεται προτάσεις, κλειστό πλέον γιατί εκείνοι που θέλουν να κάνουν κάτι πειραματικό ελεύθερο δύσκολα θα έρθουν εδώ αφού θα τους χαλάσει η διάθεση, η δημιουργικότητα θα κάνει φτερά απο το κλίμα του χώρου που χαρακτηρίζεται απο ηγεμονικές τάσεις. Παρ’ όλα αυτα εξακολουθεί να έχει τον χαρακτήρα καταφύγιου-περάσματος για ανθρώπους που περνούν απο δω, καθώς δεν υπάρχει κατι παρόμοιο στο ιστορικό κέντρο.
όχι διαχείριση, αλλά αυτοδιαχείριση
“Είμαστε σαν τα πουλιά, πετάμε σε όλα τα μέρη, αλλά χρειαζόμαστε τα δέντρα για να ξεκουραστούμε. Η αυτονομία είναι το πιο βασικό για το μέλλον… Ας αγωνιστούμε, λοιπόν, από κάτω με πειθαρχία, με συντροφικότητα και ενότητα, ας μάθουμε να βλέπουμε και να μας βλέπουνε, ας κάνουμε το δικό μας, να πάρουμε την μοίρα του αγώνα μας στα δικά μας χέρια χτίζοντας την αυτονομία…”
Μερικοί επιθυμούν και αρέσκονται στο να είναι διαχειριστές. Η διαχείριση είναι ηγεμονία. Η διαχείριση είναι ενάντια στην αυτονομία των υποκειμένων. Έχουμε τους τρόπους να πολεμήσουμε αυτή τη νοοτροπία;
όχι στη πατριαρχική ιδεολογία, αλλά πώς να μάθουμε να ζούμε ανάμεσα σε κουλτούρες και φυλές
Διπλός κίνδυνος είναι στον χώρο αυτός της ενσωμάτωσης σε συγκεκριμένες ταυτότητες και ο κίνδυνος του αποκλεισμού. Στο χώρο είναι αισθητή η παρακμή των σταθερών ταυτοτήτων άνδρας, γυναίκα, ζευγάρι, μια ομάδα με πολύ σταθερές αρχές, οικογένειες. Αντίθετα, ενδιαφέρον είναι πώς δημιουργούνται σχέσεις με βάση τη συγγένεια σε δράσεις στο χώρο. Η μεταβλητότητα των συνόρων έμοιαζε το ζητούμενο αρκετές φορές σε δράσεις και σε σχέσεις στο χώρο. Τώρα οι περιφράξεις είναι ορατές.
η σχέση με την τοπική κοινότητα και η αντίσταση στον εξευγενισμό.
Από το 1998 που βγήκε το διάταγμα απομάκρυνσης χρήσεων, όπως οι βιοτεχνίες και τα εργαστήρια απο την περιοχή, τα κέντρα διασκέδασης αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για τη γειτονιά που την οδήγησαν σε ενα ιδιόμορφο gentrification, εκτοπισμού των βιοτεχνικών και παραδοσιακών εργαστηρίων και των κατοίκων.
Καμιά σχέση δεν εχει το Εμπρός των πάρτυς με τον αντιφασισμό, με την αυτοδιαχείριση, την αλληλεγγύη, καθώς υπάρχει βία, εγωισμός, αυταρέσκεια, περιφρόνηση.
Στην αρχή της λειτουργίας του αποτελούσε αντίσταση στον εξευγενισμό που είχε επικρατήσει στην περιοχή, έγιναν πολλές δράσεις μαζί με τους κατοίκους, πολλοί κάτοικοι συμμετείχαν στην ενεργοποίηση και κατόπιν στην κατάληψη, κι αυτοί που δεν συμμετείχαν ένιωθαν ικανοποίηση που ο χώρος επιτέλους είχε ανοίξει, συμμετείχαν ενεργά και τον στήριζαν. Ειχαν συμβάλλει δίνοντας νερό, φαγητό, ίντερνετ, με το να έρχονται στις εκδηλώσεις μας, να συμμετέχουν στις συζητήσεις, να υπογράφουν κ.λπ. Στο φαγητό που έγινε στην πλατεία, συμμετείχαν μαζί κάτοικοι, καλλιτέχνες, περιπλανώμενοι της πόλης, τεχνίτες.
Άλλωστε οι κάτοικοι είχαν κάνει διαβήματα απο πριν στο κοινοτικό συμβούλιο για να ανοίξει ο χώρος. Σιγά σιγά οι κάτοικοι απομακρύνθηκαν.
Τα πάρτυ συμβάλλουν στον εξευγενισμό με τον τρόπο που γίνονται: δυνατή μουσική, μαζική προσέλευση κλπ., ο χωρος τότε μοιάζει με κάποιους άλλους που προσπαθήσαμε να απομακρύνουμε από την περιοχή.
Το Εμπρός των παρτυς καλύπτεται πίσω απο τις σημαντικές εκδηλώσεις, πίσω από αυτό που χτίσαμε αυτά τα χρόνια. Εδώ και καιρό, το Εμπρός μετατρέπεται συχνά σε ένα χώρο – κέντρο διασκέδασης. Αυτό γίνεται κυρίως με πρωτοβουλίες μιας συγκεκριμένης συλλογικότητας και ατόμων γύρω από αυτήν με το πρόσχημα της εναλλακτικής κουλτούρας –μουσικής. Η συνθήκη αυτή εντάθηκε κατά τη διάρκεια του αντιφασιστικού.
Η κινητικότητα στη πόλη, η ηγεμονία σε κρούση με τις επερχόμενες κοινότητες. Τι θα επικρατήσει;
Στη ρήξη μεταξύ μας συνέβαλλε οτι μείναμε για καιρό ακίνητοι στο Εμπρός, ενώ θα μπορούσε να είχαν υπάρξει κι άλλες παρόμοιες καταστάσεις στη πόλη, καιρό πριν, κάτι που είχε συζητηθεί συχνά στις πρώτες συνελεύσεις, το να δημιουργηθεί στην Αθήνα ένα δίκτυο καλλιτεχνικών χώρων-καταλήψεων-αστικών κοινών. Μετατράπηκε σε ενα χώρο που εγκλώβισε τις επιθυμίες και που δημιουργήθηκαν ηγεμονικές τάσεις.
Επίσης, το οτι μια ομάδα είναι κλειστή με σταθερές αμετακίνητες αρχές και συχνά ασκεί ηγεμονία, καθώς παρουσιάζεται ως πιο δυνατή και συγκροτημένη, εκτοπίζοντας με ηγεμονική συμπεριφορά ανθρώπους, για να εξασφαλίσει την κυριαρχία στο χώρο. Επίσης, το κλίμα αυτό εντείνεται από τις «κλειστές ομάδες» που κάνουν απλά μια παράσταση στον χώρο.
Παρ’ όλα αυτά, οι επερχόμενες κοινότητες δημιουργούνται στο Εμπρός μέσα από σχέσεις συγγένειας, αλληλεγγύης. Έτσι έγινε στο Σύνταγμα η δράση για τους Σύρους πρόσφυγες με ποιήματα, κείμενα σε διαφορετικές γλώσσες. Ριζωματικές μορφές αντιιεραρχικές γεννιούνται από ομάδες, που αποτελούνται απο μετανάστες κουηρ, φεμινίστριες, ηθοποιούς σίγουρα όχι από κλειστές ομάδες που κάνουν μια παράσταση στον χώρο.
Σήμερα είναι ένας χώρος που παλεύει η ηγεμονία με τις επερχόμενες κοινότητες και με την ανάμειξη διαφορετικών φωνών.
Ελένη Τζιρτζιλάκη