Μια ζωντανή κατάληψη στέγης σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Αγώνες για το δικαίωμα στην κατοικία και στην πόλη της Αθήνας.
Συμμετοχικός σχεδιασμός, κατασκευή παιδικής χαράς και φυτεύσεις. 28,29 Ιουνίου 2014
Τοποθεσία: ανάμεσα στα κτίρια των Προσφυγικών.
Το “σπίτι” είναι ένα σύνολο σπιτιών, ένα σύνολο λειτουργιών κι ένα σύνολο συμβολικών γραφών, όχι μόνο πληροφορικών αλλά και προστατευτικών, ερμηνευτικών και εκστατικών… Σπίτι των επιθυμιών και των πόνων». Η περιγραφή αυτή του σπιτιού, από τον αρχιτέκτονα Αριστομένη Προβελέγγιο , ταιριάζει σε εκείνο που συμβαίνει σήμερα στα Προσφυγικά. Είναι μια κατάληψη στέγης, μια ζωντανή γειτονιά. Οι σημερινοί κάτοικοι είναι κυρίως καταληψίες (από το Αφγανιστάν, τη Συρία, την Αφρική, αλλά και την Ελλάδα), λιγοστοί ιδιοκτήτες που έχουν απομείνει και ενοικιαστές. Ανάμεσα στα κτίρια, παιδιά που παίζουν, γυναίκες που πηγαινοέρχονται, ρούχα απλωμένα, άνθρωποι στα μπαλκόνια, ακούγεται ραδιόφωνο στις διαφορετικές γλώσσες της Αθήνας. Παραφωνία είναι τα πολλά παρκαρισμένα αυτοκίνητα στον ελεύθερο χώρο.
Στις 11 Μαρτίου 2014, 138 διαμερίσματα των Προσφυγικών παραχωρήθηκαν στο ΤΑΙΠΕΔ, με σκοπό την πώλησή τους. Διαβάζοντάς το, σκέφτηκα ότι και πάλι οι κάτοικοι, που και τώρα είναι οι περισσότεροι πρόσφυγες, θα χρειαστεί να αγωνιστούν, θα χρειαστεί ένα πλατύ μέτωπο υπεράσπισης. Έτσι άρχισε η επαφή μου με τη Συνέλευση Κατειλημμένων Προσφυγικών. «H δική μας αφήγηση για τη γειτονιά των Προσφυγικών», διαβάζω σε ανακοίνωσή της, «μιλά για τον αγώνα για επιβίωση και αξιοπρέπεια… Βασική προτεραιότητα της συνέλευσης είναι να ζωντανέψει τη γειτονιά και να την επαναπροσδιορίσει ως μια κατειλημμένη κοινότητα». Όπως στις πόλεις της Ισπανίας, της Ιταλίας, τις πόλεις του Ευρωπαϊκού Νότου, έτσι και στην Αθήνα, η κατοικία και το δικαίωμα σ’ αυτή αποτελεί πρωτεύουσα διεκδίκηση ενάντια στο χρέος. Η κατάληψη στέγης στα Προσφυγικά εντάσσεται στους αγώνες για την κατοικία, στο δικαίωμα για την κατοικία και τη γειτονιά, στο δικαίωμα στη ζωή για εκείνους κι εκείνες που τους εμποδίζουν να ζήσουν, καταδικάζοντας τους στη «γυμνή ζωή».
Τα διαμερίσματα κατοικούνται ξανά. Είναι δοχεία ζωής, φωλιές όπου φωλιάζουν άνθρωποι. Οι σημερινοί πρόσφυγες μαζί με τους λίγους ιδιοκτήτες που δεν υπέκυψαν στους εκβιασμούς του κράτους συντηρούν τα κτίρια. Χωρίς αυτούς και αυτές, ίσως να μην υπήρχαν, γιατί, παρά την απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) που τα ανακήρυξε διατηρητέα (2009), είχαν απομείνει στη τύχη τους, ίσως για να φθαρούν και να γκρεμιστούν. Η περιοχή, άλλωστε, εδώ και χρόνια, αποτελεί ένα από τα πιο προσφιλή κομμάτια για τις κατασκευαστικές εταιρείες και τα «σχέδια gentrification». Τα Προσφυγικά χτίστηκαν το 1933-35, για να στεγάσουν πρόσφυγες του 1922. Πρόκειται για οχτώ πολυκατοικίες (228 διαμερίσματα), που διατάσσονται επάλληλα και παράλληλα στον άξονα της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Αποτελούν αρχιτεκτονικό παράδειγμα πολυκατοικιών οργανωμένης δόμησης, καθώς οι αρχιτέκτονες Κίμων Λάσκαρης και Δημήτρης Κυριακός (υπάλληλοι της Τεχνικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πρόνοιας) τις σχεδίασαν στις γραμμές του μοντέρνου κινήματος, χωρίς ίχνος διακόσμησης. Προσπάθησαν να καλύψουν ανάγκες ανθρώπων σε έκτακτη ανάγκη, εξασφαλίζοντας τους στον ελάχιστο χώρο τις καλύτερες συνθήκες ηλιασμού, αερισμού, υπαίθριων και κοινόχρηστων χώρων. Ήταν από την αρχή μια ζωντανή γειτονιά. Η συλλογική μνήμη της πόλης-Αθήνας εκφράζεται στα ίδια τα κτίρια, καθώς υψώνονται εκεί ως ετεροτοπία, ως διαφορετικός χωροχρόνος, ανάμεσα σε κρατικά κτίρια, πολυκατοικίες της αντιπαροχής και το γήπεδο. Επάνω τους είναι χαραγμένες οι μνήμες του Δεκέμβρη του ’44 με τα σημάδια από τις σφαίρες, καθώς πολλοί μαχητές του ΕΛΑΣ βρήκαν καταφύγιο εκεί, και οι πολυκατοικίες χτυπήθηκαν από τις οβίδες των Βρετανών από τον Λυκαβηττό.
Από νωρίς η γειτονιά είχε ενταχθεί στα σχέδια gentrification. To 2001 η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου με απειλές κατεδάφισης αγόρασε 137 διαμερίσματα και στη συνέχεια άλλα 40• τα υπόλοιπα παραμένουν στους κατοίκους. Μετά από μεγάλες πιέσεις, το ΚΑΣ ανακήρυξε, όπως είπαμε, το 2009, όπως είπαμε, τα κτίρια διατηρητέο σύνολο. Τα ακατοίκητα διαμερίσματα άρχισαν να καταλαμβάνονται σιγά σιγά από εκτοπισμένους της πόλης: πρόσφυγες, άστεγους, άνεργους. Εδώ και τρία χρόνια λειτουργεί, κάθε εβδομάδα, η Συνέλευση. Λειτουργούν φούρνος, κοινωνικό ιατρείο, συλλογική κουζίνα, εργασίες συντήρησης, φροντίδα για τους ασθενείς. Τα Προσφυγικά, έτσι, αποτελούν κέντρο αγώνα, αυτοοργάνωσης, αλληλεγγύης: μεταξύ του φαντασιακού και της υλικής πραγματικότητας, η έννοια της κοινότητας επαναπροσδιορίζεται, καθώς η γειτονιά μετεξελίσσεται σε κοινότητα.
Καλούμαστε από τις παρούσες συνθήκες να υπερασπιστούμε το παρελθόν και το παρόν των Προσφυγικών ως κατοίκηση προσφύγων άλλοτε και τώρα. Να υπερασπιστούμε τους ανθρώπους που ζουν εκεί. Όποιες άλλες απόψεις φαίνεται να αγνοούν τη σημερινή δυναμική συνθήκη.Σε τι θα ωφελούσε ένα Μουσείο προσφύγων όταν κατοικούν οι ίδιοι οι πρόσφυγες; Ο χώρος-συλλογική κατοίκηση-κατάληψη αποτελεί ένα κοινωνικό και πολιτισμικό εργαστήρι στη πόλη νέων χωρικών σχέσεων και αυτοθέσμισης της φαντασιακής κοινότητας. Η κατάληψη είναι πολύ σημαντική, καθώς είναι η μοναδική κατάληψη στέγης σε επίπεδο γειτονιάς στην Αθήνα, αλλά και για τον συμβολικό της χαρακτήρα. Σίγουρα θα χρειαστεί σύντομα αλλά και πολλές φορές υπεράσπιση. Χρειάζονται νέες μορφές δράσης μαζί με τους κατοίκους, που να σχετίζονται με τη καθημερινότητά τους, με τα προβλήματα του χώρου.Κατά τη γνώμη μου χρειάζονται δράσεις για να κάνουν πιο δυνατή τη κοινότητα και τη κατάληψη απέναντι σε αυτό που έρχεται. Δράσεις που να υπερασπιστούν το δικαίωμα αυτών κι όχι κάποιων άλλων στη κατοίκηση. Να εντείνουν το δικαίωμα τους στο χώρο και στη πόλη. (απόσπασμα από το κείμενο Τα Προσφυγικά της Αλεξάνδρας, μια ζωντανή κατάληψη στέγης σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης)
Η παιδική χαρά ξεκίνησε στα πλαίσια του Αντιφασιστικού Φεστιβάλ Παραστατικών Τεχνών από το «Σαλιγκάρι» και τη Νομαδική Αρχιτεκτονική. Η ιδέα ήταν να γίνει με ανακυκλωμένα υλικά. Αρχικά δύο ημέρες πριν ξεκινήσαμε με μια βόλτα για να συγκεντρώσουμε υλικά βρήκαμε σχεδόν αμέσως λάστιχα αυτοκινήτων σε ένα συνεργείο πίσω από το σταθμό Λαρίσης, ο Γιώργος μας χάρισε τα λάστιχα, μας τά φερε κιόλας το απόγευμα στα Προσφυγικά, μας είπε ότι το κανε γιατί η γυναίκα του η οικογένεια της ήταν πρόσφυγες και ζούσαν άλλοτε απέναντι από τα Προσφυγικά στις παράγκες. Από εκεί που αγοράσαμε τα φυτά απέναντι από το Ikea είχαν την ίδια θετική αντιμετώπιση, από Σεπτέμβρη μας είπε θα μας βρει δωρεάν φυτά αφού είναι για τα Προσφυγικά.
Η διαδικασία που ακολουθήσαμε ήταν τη πρώτη μέρα να είμαστε με τα παιδιά κυρίως σχεδιάζοντας ιδέες για τη παιδική χαρά και κάνοντας παιχνίδι και τη δεύτερη να γίνει συζήτηση με τη συνέλευση για τη παιδική χαρά, φύτευση των δένδρων, και ένα παιχνίδι με τα λάστιχα και το σχοινί που προσπαθήσαμε να έχει τη μορφή του δράκου. Τα περισσότερα παιδιά είναι 5-12 χρονών, είναι περίπου 40 παιδιά στη γειτονιά,αλλά γύρω στα 10-15 είναι αυτά που καθημερινά κυκλοφορούν και παίζουν.Προέρχονται από Αφγανιστάν, Τουρκία, Ιράν, Συρία, Τσιγγανοβούλγαροι. Τα πιο πολλά παιδιά επιθυμούσαν ένα ποδήλατο, ένα πατίνι, λιγότερα κούνιες. Συνήθως παίζουν στους δρόμους στα Προσφυγικά δεν πηγαίνουν στην παιδική χαρά που είναι σχετικά κοντά. Πολλά παιδιά δουλεύουνε και δεν πάνε σχολείο. Άλλα πηγαίνουν σχολείο πολύ μακρυά.
Στη δράση-συλλογική ζωγραφική παιχνίδι συμμετείχαν Σοκρά, Ηλιας Μονταμπά, Φαρχαντ, Τζιαβαρ, Σονταμπαχ, Αγάπη, Σαχάρ, Σαγκιότ, Μαδι, Αλιάσκο, Φατμα, Ελένη, Μονε, Μαρία κα.
