που αφορούν μια έρευνα για ‘νέες’ αναπαραστάσεις της Αντίστασης, του Εμφυλίου, και του Αντάρτικου της δεκαετίας του 1940 στην Ελλάδα
(ερωτήσεις του Γιάννη Μυλωνά).
Τι σου κίνησε το ενδιαφέρον να ασχοληθείς με το αντάρτικο και την Αντίσταση; Θυμάμαι ότι είχες ασχοληθεί με το μεταναστευτικό ζήτημα πριν την έκδοση της Ηλέκτρας το 2015.
Ναι παλαιότερα είχα μια απώθηση με αυτό το ζήτημα.Με το μεταναστευτικό και με την πολη ασχολιομουν καιρό,ηταν και η διδακτορική μου διατριβή γυρω απο αυτο,είχα αισθανθεί οτι γυρω απο το μεταναστευτικό υπήρχε πλεον ενα αδιέξοδο οταν πήγα στη Μόρια στη Μυτιλήνη τη δεύτερη φορά, γιατί η κατασταση ήταν πλεον αφόρητη και ηταν τόσοι οι καλλιτέχνες που εκαναν κατι σε σχέση με αυτό… Το ενδιαφέρον κυρίως ήρθε μετα το αδιέξοδο στη κατάληψη του Εμπρός,με ότι έκανα εκεινη την περίοδο ,με την πόλη και τους ανθρώπους της, με τις ομάδες.Είχα μια πολιτική- καλλιτεχνική προσωπική κρίση -αποφάσισα να πάω στη Κρήτη και να ψαξω την ιστορία της αδελφης της μητέρας μου και να οργανώσω ενα περπάτημα εκει που τη σκότωσαν, στo βουνό.Απο καιρό πριν έκανα περηπατητικές δρασεις στην Αθήνα οπως στην Ακαδημία Πλάτωνος,στον Κηφισσό,στη Μενάνδρου κλπ η και σε αλλες πόλεις οπως στη Ρώμη και ασχολιόμουν με πολιτική τέχνη συμμετέχοντας σε καταλήψεις.Πηγα μόνη μου να βρω αυτή τη τοποθεσία στα Σφακιά μαλιστα με λεοφωρείο και μετά με ταξί ,έμεινα στο ορεινό χωριό Καλλικράτης και προσπάθησα να μάθω απο τους ντόπιους που ακριβως ήταν. Η αντίδραση τους ηταν «τι τα σκαλίζεις». Συνάντησα όμως μια γυναίκα σ ενα καφενείο που μου είπε για τον θείο της που βοηθούσε τους αντάρτες για τις «δυό κοπελλιές» και συγκεκριμένα αυτη την ομαδα, μου είπε και για τη σπηλιά που κρυβόντουσαν και για το πως ζούσαν … ΟΙ άλλοι ήταν διστακτικοί. Συνάντησα επίσης στο σπίτι της κοντα στα Χανιά την Αργυρώ Πολυχρονάκη και τράβηξα αμέσως το βιντεο. Ήταν η μόνη που ζούσε γυναίκα- αντάρτισσα στη Δυτική Κρήτη και τον Λευτέρη Ηλιάκη (αντάρτη). Πήγα κι έψαξα στα αρχεία στα Χανιά. Ηταν συγκλονιστικά για μενα αυτά που έγραφαν οι τοπικές εφημερίδες για τη Νίτσα. Ενας καρδιακός φίλος με βοήθησε να κάνω το βιβλίο –φυλαχτό που μοίρασα στην περιπατητική δράση που ξεκίνησε απο τον Καλλικράτη.Με συνεπήρε περισσότερο απ ότι νόμιζα αρχικά. (2015
Δεν έχουν ήδη ειπωθεί και γραφτεί αρκετά πράγματα για το ελληνικό αντάρτικό; Τι έλλειπε, ή τι λείπει κατά τη γνώμη σου; Ποιά η δική σου συνεισφορά;
Οχι ,ειναι πολυ γενικά αυτά που έχουν γραφτεί, και τα πιο πολλά είναι αφήγηση κομματική και πατριαρχική . Έχουν γραφτεί σχετικά λίγα απο εκείνους που τα βίωσαν,ελάχιστες γυναίκες εχουν γράψει,στην Δυτική Κρήτη μονο η Αργυρώ.Νομίζω όλα αυτά που συνέβησαν μετα έκαναν τις -τους περισσότερους να μη θέλουν να μιλήσουν, να κλειστούν στη σιωπή τους ,επισης οι οικογένειες οι περισσότερες δεν μιλούν,ουτε και οι κάτοικοι των χωριών,με δυσκολία μιλανε, ακόμη και τωρα.Το θέμα το εξέτασαν κυρίως κομματικοί και συνήθως υπάρχει μια ανδρική αφήγηση.Εμένα μ’ ενδιέφερε κατι ειδικό, η ιστορία μιας γυναίκας που άφησε το σπίτι της τη βολή της ευκατάστατης οικογένειας και πηγε στο Βουνό και σκοτώθηκε εκει και στη συνέχεια οι ιστορίες των άλλων γυναικών που ήταν στο Βουνό, στη Δυτική Κρήτη. Ηταν μια συγκεκριμένη τοπολογία. Μ ενδιέφερε η εξεγερμένη γυναίκα στο Βουνό. Το θέμα μου σχετιζόταν με την γυναίκα,την εξέγερση,την επανάσταση,το Βουνό. Με την πατριαρχία. Στις γυναίκες ασκήθηκε μία βία που έχει να κάνει με τη βία κατά των γυναικών.Απο την εξουσία-την κοινωνία, το κόμμα.
Ο Πολυμέρης Βόγλης είναι αυτος που είμαι πιο κοντά ως ιστορικός. Το βιβλίο «Η αδύνατη επανάσταση»,2014.Επίσης με ενδιέφεραν τα βιβλία των ίδιων των ανταρτών οπως των Αργυρώ Πολυχρονάκη και Νίκο Κοκοβλή, του Λευτέρη Ηλιάκη, που μιλούσαν για τις γυναίκες και το τι έζησαν στο Βουνό.Η αφήγηση της Ingrid Strobl “Partisanas” , της Αγγελικής Ψαρρά «Η ιστορία ως μαρτυρολόγιο»,το αφιέρωμα «;Eθνος, φύλο και γυναικεία κινήματα στην Ελλάδα»,Fight back.
Απ όσο είδα, δεν νομίζω οτι εχουν ασχοληθεί μ αυτο το υλικό μεθοδικά στα Χανιά.Να ψάξει δηλαδή κάποια-α τον τύπο της εποχής ,τα βιβλία και να συνθέσει τις ιστορίες, μόνο μια ερευνήτρια συνάντησα που ασχολείται με την Αργυρώ Κοκοβλή. Δεν υπάρχουν διδακτορικά με αυτο το θέμα.Επισης θεωρώ οτι μια καλλιτέχνης ασχολείται με διαφορετικό τρόπο.Μέσα απο το δικό μου τραύμα το οποίο σιγα σιγα προχώρησε σε πολλαπλές εκφράσεις. Το έργο αφορά την ιστορία των γυναικών στο Βουνό περα απο τα εθνικά και κοματικά πλαίσια σ ενα συμπυκνωμένο χρόνο. Προσπάθησα να απαντήσω σε ερωτήματα οπως :ποιές ηταν αυτές οι γυναίκες ; Γιατί πήγαν στο Βουνό; Πως εκει έσπασαν τους κανόνες της πατριαρχίας;Πως έζησαν εκει; Γιατι κάποιες έμειναν στο Βουνό κι αφου το ΚΚΕ υπέγραψε; Πως μια γυναίκα εύθραυστη αλλά πολυ μορφωμένη ηταν η υπεύθυνη στο Βουνό στο τελευταίο στάδιο του Εμφυλίου(Ευαγγελία Κλάδου);
Γιατί τις μίσησαν τόσο και τις διαπόμπευσαν, ειδικά τις γυναίκες; Γιατί κανεις δεν μιλησε γι αυτό μια εποχη που αλλού μιλούσαν για τα δικαιώματα των γυναικών ;
Ποια είναι η σχέση εκείνων των αγώνων κι εκείνων των υποκειμενικοτήτων με το σήμερα;
Βρίσκω μεγάλη σχέση.Εαν δεν κατανοήσουμε εκείνες τιις γυναίκες και την επαναστατικότητά τους το σήμερα θα είναι θαμπό. Είχαν κατακτήσει πολλά που μετα χάθηκαν –τους τα πήραν βίαια, η εξουσία/ το κόμμα /οι πρώην σύντροφοι/και δεν έχουν ξανακερδηθεί. Αυτές οι ιστορίες είναι μέρος της συλλογικής ιστορίας του τόπου και δεν έχουν ειπωθεί,δεν τις άφησαν να τις πουν. Είναι σημαντικό να βρεθεί το νήμα,η συνέχεια στην ιστορία των γυναικών,στο φεμινιστικό κινημα στην Ελλάδα.
Η μνήμη του αντάρτικού σε μεγάλο βαθμό αφορά και διαμεσολαβείται από το ΚΚΕ. Βρίσκεις κοινούς τόπους αφήγησης και μνήμης με τις μνημονικές πολιτικές του ΚΚΕ σχετικά με το αντάρτικο;
Οχι, θεωρω οτι η αφήγηση τους είναι ανδροκρατούμενη.Αναζητώ αυτό που είναι κρυμμένο,που δεν εχει ειπωθεί. Εκεινοι έχουν μια αφήγηση ρητορική, μονομερή, και συχνα καπηλεύονται τον ηρωισμό τους.Κάποιοι άνθρωποι δικοί τους με βοήθησαν στην έρευνα στα Χανιά ομως δεν ειχα πρόσβαση στα αρχεία του κόμματος που βρισκονται στην Αθήνα αν και η οικογένεια μου εδωσε τ ‘αρχεία του θείου μου και της θείας μου που ηταν στο σπίτι στο ΚΚΕ.
Από τη δεκαετία του 1970 τουλάχιστο κι έπειτα, υπήρξε και μια εξ αριστερών κριτική του αντάρτικου που συχνά έφτανε και στην απαξίωση του. Σκέφτομαι εδώ τον Άσιμο, τον Πανούση, αλλά και τον Καστορίαδη μεταξύ άλλων, που χαρακτήριζαν το αντιστασιακό κίνημα σταλινικό, ποδηγετούμενο από το ΚΚΕ και την ΕΣΣΔ, καταπιεστικό, εγκληματικό κτλ. Πως τοποθετείσαι σε σχέση σε αυτά, όταν μάλιστα πηγάζουν από ελάσσονες ιστορίες, αλλά και από θεωρίες που σχετίζονται με το φεμινισμό, τον αναρχισμό, τα κοινωνικά κινήματα.
Μπορει για την ηγεσία αλλά είναι άδικο για τις αντάρτισσες, αυτές ξεφυγαν, ηταν σε μια δική τους κατεύθυνση που ειχε να κάνει με άλλα ζητήματα όπως πατριαρχία, επανάσταση, ελευθερία –απόδειξη οτι έμειναν στο Βουνό χωρις καμμιά σύνδεση με το κόμμα και μετά όταν η γραμμή ήταν να παραδοθούν.Δεν τις προστάτεψε ουτε το κόμμα ουτε η εξουσία ουτε και η οικογένειες τους.
Επίσης νομίζω ότι ο «χώρος» αναζητα τώρα μια άλλη προσέγγιση αναγνωρίζοντας την σημασία τους και συχνά την αυτονομία τους .Πολλά νεα κορίτσια και αγόρια του αντιφασιστικού αυτόνομου χώρου ενδιαφερθηκαν για το προτζεκτ καθώς και φεμινίστριες ,γενικά έχει απρόσμενη απήχηση .
Το γυναικείο ζήτημα φαίνεται πως αποτελεί βασικό άξονα της εργασίας σου. Για ποιό λόγο αναδεικνύεις το ρόλο της γυναίκας και την υποκειμενικότητα της στο αντάρτικο; Ήταν κάτι που ενδεχομένως να έλλειπε από αυτή τη συζήτηση στο δημόσιο λόγο;
Η έρευνα ξεκινησε απο το προσωπικο μου τραύμα που μ’ εχει καθορίσει καθως εχω το όνομα μια γυναίκας που έβλεπα μονο μια φωτογραφία της και δεν μου έλεγε η μητέρα μου τίποτα γι αυτην. Ψυχαναλυτικά αυτό με καθόρισε.Καποτε τυχαία πήγα σ’ ενα φεστιβάλ στην Καλών Τεχνών και είδα μια ταινία της Αλίντας Δημητρίου «Η ζωή σους βράχους» οπου άκουσα οτι το κεφάλι της το έσειραν στην πόλη των Χανίων. Αυτο δεν μου το είχε πει ποτέ κανεις,μου φανηκε φριχτό και τόσο άδικο. Χρόνια με απασχολεί ο φεμινισμός,ημουν σε φεμινιστικές ομαδες στη Φλωρεντια και στη Ρώμη ,όμως όταν άρχισα να ψάχνω την ιστορία της –και στην συνέχεια τις ιστορίες των άλλων γυναικών είναι σαν ν’ άνοιξε ενα μυστικό κουτί που συνεχώς με πάει παρα περα.
Σ αυτες τις ιστορίες μπορούμε να βασιστούμε σήμερα όσον αφορά το φύλο, ν’ αναζητήσουμε -τις συνδέσεις, νομιζω οτι οι γυναίκες βγήκαν στο Βουνό εκφράζοντας έτσι την αντίθεση τους στην ασφυκτική δομή της οικογένειας και της πατριαρχίας.Τις γυναίκες αυτες δεν τις προστάτευε οπως είπα ουτε το κόμμα ουτε η εξουσία, ουτε η οικογένεια ουτε η κοινωνία,ήταν μόνες τους σε μια ακραία συνθήκη που τους χάρισε την ελευθερία και μια συντροφική ζωή. Κάπου εχω γράψει οτι βγήκαν στο βουνό απο επιθυμία. Σε καθε συνάντηση με τον εχθρό υπήρχε ο φόβος του βιασμού και της διαπόμπευσης. ΤΙς παρουσίαζαν ως ελευθέρων ηθών ακομη και οι οικογενειες πολλών αμφέβαλλαν για την ηθική τους , ήταν για την κοινωνία οι μάγισσες της Federici. Και ως μάγισσες έπρεπε να τημωρηθούν απο τη κοινωνία.
Οι ιστορίες τους ανοίγουν νεα περάσματα στην ιστορία και στην ιστορία του φεμινισμού και της επανάστασης στην Ελλάδα.Σίγουρα αυτη η πλευρά δεν αναδείχτηκε απο τα κόμματα υπαρχει ομως κάποια σχετική βιβλιογραφία όπως στα κείμενα της Τασούλας Βερβενιώτη ,της ιδιας της Αργυρώς κλπ
Τόσο στο βιβλίο και στο βίντεο για την Ηλέκτρα, όσο και στην περφόρμανς στο ΕΜΣΤ, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα σε ελάσσονες ιστορίες, που σχετίζονται με την βιογραφία συγκεκριμένων αγωνιστριών. Γιατί έχουν σημασία οι ελλάσονες ιστορίες, και ποια η σχέση τους με μια πιο επική ιστορικό-πολιτική ας πούμε αφήγηση του αντάρτικου αγώνα;
Αυτες οι ιστορίες για μενα εχουν σημασία, αυτές πλάθουν την ιστορία. Είναι μια συν-αισθηματική εύθραυστη αφήγηση εκείνων που πίστεψαν στην επανάσταση που σίγουρα συμπεριλάμβανε μια διαφορετική ζωή. Υπήρχαν έρωτες,αγάπες,πόνος,όμορφες συντροφικές στιγμές, αλληλεγγύη,μοίρασμα, απίστευτες δυσκολίες και κυρίως συν-αισθήματα.Το τοπίο -Βουνό λειτουργούσε ως τόπος ελευθερίας και επανάστασης η σχέση με τη φύση βοηθούσε. Εκει τις είδα να μεταμορφώνονται σε πουλιά,σε αγρίμια σε άνθη .
Το «προτζεκτ» βασίζεται σε ερευνητική και βιβλιογραφική δουλειά μεταξύ άλλων. Υπάρχουν μαρτυρίες, αναφορές σε αρχειακό υλικό (φωτογραφίες, εφημερίδες κτλ), αλλά και ιστοριογραφικές, φεμινιστικές, λογοτεχνικές, ψυχαναλυτικές αναφορές. Πόσο εύκολο ήταν να συλλεχθεί αυτό το υλικό; Υπήρχε κάτι στο οποίο η πρόσβαση ήταν αδύνατη;
Δεν ήταν δύσκολο πολύ,το ενα με οδηγούσε στο άλλο και συνδέθηκε με τα διαβάσματα μου και άλλες εμπειρίες μου που βρήκαν τόπο και εκφραση σε αυτό.Ναι,δεν μπόρεσα να έχω πρόσβαση στα αρχεία του ΚΚΕ στον Περισσό,με δέχτηκαν μονο στο μουσείο Φλωράκη αλλά υπήρχαν εκει γνωστά πράγματα.
ΔΕν έχω τελειώσει ακόμη,είναι προτζεκτ σε εξέλιξη ,συνεχίζω να ψάχνω δεν έχω φωτογραφίες απ ολες τις γυναίκες, στη θέση της φωτογραφίας σε κάποιες εχω μια λευκη σελίδα. Ειναι αλήθεια οτι πολλοί-ες με βοήθησαν και ενθουσιάστηκαν με αυτό που έκανα, άλλοι-λιγότεροι- δεν ήθελαν να αγγιχθεί-ως ταμπου. Αυτο με πείσμωνε. Οφειλω να πω εδω για τις ανηψιές της Μαρίας Μποράκη πόσο ενθουσιάστηκαν, και πόσο περήφανες είναι για την ιστορία της θείας τους.Η αλήθεια είναι οτι δεν κατάφερα να συναντηθώ με πολλούς συγγενείς .Κάποιες-ους τους γνώρισα στις Αναγνώσεις στο μουσείο στο Ρεθυμνο . Ηταν λιγο παράδοξο για τους συγγενείς οτι σ’ ενα μουσείο σύγχρονης τέχνης γινόταν κάτι τέτοιο. Ηταν όμως κατι που τους άρεσε τους έκανε περήφανους. Στο έργο αυτό μ’ εχουν υποστηρίξει πολλές γυναίκες όπως η Μαρία Μαραγκού και η Μπια Παπαδοπούλου που στηρίζει συνεχώς το έργο μου. Μίλησε γι αυτό αρχικά στο περιπατητικό σνεδριο Walking Practices walking art walking bodies στις Πρέσπες και στη συνέχεια είναι η επιμελήτρια του έργου στο ΕΜΣΤ . Οι γυναίκες που συμμετείχαν στη περφόρμανς στο Ρέθυμνο και στην Αθήνα, η Σεβαστιάνα Κωνστακη που βοηθησε στα ART-book αλλά και άνδρες οπως ο Στέφανος Χανδέλης, ο αδελφός μου,. Ο Αντώνης Βολανάκης ,ο Αντώνης Παπαγιαννάκης.ΟΙ γυναίκες στο Βουνό αν και έρχονται απο το παρελθόν ειναι στραμμένες προς το μέλλον. Και αυτο γινεται αισθητό, και αγαπητό.
Μπορείς να μου πεις περισσότερα για την περφόρμανς στο ΕΜΣΤ; Να μου περιγράψεις τις σκέψεις σου πίσω από την κινησιολογία των γυναικών που έκαναν μικρά αποσπασματικά βήματα και χειρονομίες όσο διαρκούσαν οι αφηγήσεις. Ποιος ο συμβολισμός; Επίσης, οι ζωγραφίες μοιάζουν καμωμένες με νερομπογιές σε γήινα χρώματα, που θυμίζουν αίμα και χώμα, και αφορούν ζώα (π.χ. λύκους) και κάποια πλάσματα μεταξύ ζώου και ανθρώπου, γίδας και γυναίκας π.χ. Τι σημαίνουν; Και τα κομμάτια στο πάτωμα;
Ναι ήταν το αίμα, ο ποιητης Ηλιας Λάγιος με συγκλόνισε οταν τον διάβασα, και μ επιρέασε με τους στίχους του,με την αντιηρωική αφηγησή του.Στο Βουνό μου βγήκε η μεταμόρφωση τους σε ζώα και άνθη και πουλιά,το αισθάνθηκα. Τα οστά τους είχαν μείνει χρόνια εκεί και κανεις δεν πήγαινε να τα πάρει. Ο αποσπασματικός-θραυσματικός λόγος, οι σιωπές, έχουν σχέση με τη σιωπή εκείνων που έζησαν, και με τη σιωπή για κείνες που χάθηκαν, με το πόσο δύσκολο είναι ν αφηγηθείς αυτες τις ιστορίες,γιατί είναι ανείπωτες. Μεγάλη σημασία εχουν οι φωτογραφίες τους που καθε γυναίκα κρατάει και στεκεται πισω απο αυτή και μετα μπαίνουν η μια δίπλα στην άλλη σ ενα τοίχο.Υπάρχει έντονα η σχέση με το θραύσμα, ειναι θραυσματικές ιστορίες.
Ηταν πέτρες και χώμα στο πάτωμα που είχα φέρει απο το βουνό στη Κρητη κι ενα θυμιατό απο τη Σίφνο που ζω τον τελευταίο καιρό.Πρόσθεσα την κίνηση γιατι σκέφτομαι συχνά το σώμα τους στο Βουνό καθως περπατάει, καθως χορεύει,καθως γεμίζει πληγές,αδυνατίζει, το σώμα που ερωτεύεται που θέλει να ειναι ελεύθερο,που είναι καποιες στιγμές στις πορείες στις συναντήσεις, που υποφέρει πείνα ,κακουχίες,κρυο, που πολεμάει, το σώμα που διαπομπεύεται,που το κρεμάνε ανάποδα .
Προσθεσα τις προβολές στο σώμα και στο χώρο του αμφιθεάτρου. Ευθραυστες,τρεμουλιαστές εικόνες.
Υπήρχε και η προβολή του χάρτη των διαδρομών στο βουνο. Συνέθεσα μεσα απο βιβλία τις διαδρομές τους ,ακόμη και σήμερα κάποια σημεία είναι δύσκολα και για ορειβάτες. Το κυνήγι που τους έκαναν μετά τη μάχη στο φαράγγι της Σαμαριάς τιςς έκανε ν’ ανεβαίνουν όλο και πιο ψηλά. Εκει νομίζω σιγά σιγά γινόταν η μεταμόρφωση σε αγρίμια και σε πουλιά. Αυτό με ηρέμησε έκανα τις ζωγραφιές τη μια πίσω απο την άλλη χωρις να σταματώ. Ειναι ματωμένα ζώα ,ματωμένα σώματα.Το αίμα υπάρχει ως στοιχείο στις ζωγραφιες αλλά μ’ ένα τρυφερό, ποιητικό τρόπο που διαλύεται οπως η ακουαρέλα .
Αναζητώ ενα θραυσματικό λόγο που να παρεμβάλλονται σιωπές – παύσεις– που να μπορέσει να συμπεριλάβει τις ιστορίες των σωμάτων τους, τη σχέση με τη φύση, τη σχεση μεταξύ τους, τις επιθυμίες τους,τη μοναξιά τους ,τη διαπόμπευση,τη σιωπή.Ακόμη τον αναζητώ μέσα απο πολλαπλές εκφράσεις: Tηn κίνηση,τον χώρο που θριμματίζεται μεσα απο τις εικόνες, την ακινησία, τα γυμνά πόδια,τις φωτογραφίες,τους ήχους του βουνού, τους ήχους των σωμάτων τους, τη σιωπή. Κάναμε μια πρόβα στη Πνύκα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον .
Τόσο η περφόρμανς, όσο και το οδοιπορίκο στα βουνά της Κρήτης, θυμίζουν και κάτι από μνημόσυνο. Έχουν αυτό τον χαρακτήρα, κατά τη γνώμη σου;
Μ’ εχει επιρρεάσει ο Μπένγιαμιν και οι «θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας» και πως μιλά για τον πίνακα του klee ,για τον Άγγελο της ιστορίας.
Θα την έλεγα Δημόσια πράξη επούλωσης – ειναι μια σειρά τελετουργίες .Είναι τελετουργίες οχι ακριβως μνημόσυνα που γίνονται καθε φορά με διαφορετικό τρόπο.Στην ουσία δημιουργώ περιβάλλοντα πολιτικής δράσης που αφορούν εκείνες τις γυναίκες αλλά που αγγιζουν τις σημερινές γυναίκες ,τη σημερινή συνθήκη άμεσα χωρις να μιλούν γι αυτήν.
Υπάρχει επίσης έντονο το δικό σου προσωπικό, βιογραφικό στοιχείο, για ευνόητους βεβαίως λόγους. Στο βίντεο και το βιβλίο για την Ηλέκτρα γίνεται λόγος για το τραύμα και τη νεκρονυμία. Επίσης, γίνεται λόγος για την ατομική εξέγερση. Υπάρχει σχέση του προσωπικού με το ευρύτερο πολιτικό; Πως αντιλαμβάνεσαι την πολιτική χροιά του έργου σου; Το κόμμα και η μαζική οργάνωση έχουν θέση στην αντίληψη σου για το πολιτικό;
Ναι υπάρχει έντονα η προσωπική μου ιστορία ,το έργο ειναι καλλιτεχνικό και πολιτικό. Μ ενδιαφέρει το πολιτικό στην τέχνη, το κυνήγι μαγισσών ,το θέμα των επαναστατημένων γυναικών που λειτουργεί ανατρεπτικά. Απο την αρχή αυτό αναζητώ και με πρότζεκτ που αφορούσαν τους μετανάστες, τον εκτοπισμό,τα αστικά κενά,το περπάτημα στην πολη.Αισθανομαι οτι τώρα το έχω αγγιξει κρίσιμα.
Οχι ,δεν πιστεύω στο κόμμα ουτε ακριβως σε μια μαζική οργάνωση μ ενδιαφέρει πολυ πως η τέχνη μπορει να σχετιστεί με την ιστορία με το αρχείο με τις αφηγήσεις εύθραυστων ιστοριών , με την εξέγερση ,με την επανάσταση το πως αυτές οι γυναίκες-μάρτυρες βρίσκονται μέσα στο ΕΜΣΤ,αυτο το θεωρώ σημαντικό /επισης σε συνεργασία με το εργαστηρι των κοινών είχε γινει μια πράξη-τελετουργία στο Εμπρός .
Διακρίνω επίσης, τόσο μια ηρωική, όσο και μια αντί-ηρωική διάσταση στο έργο σου. Ποια είναι η αντίληψη σου για τον ηρωισμό;
ΟΙ γυναικες δεν διεκδίκησαν και η ιστορία και η κοινωνία τις αγνόησαν.ΟΙ ήρωες πλάθονται συνήθως απο την επίσημη ιστορία-και σε μια πατριαρχική κοινωνία
Δύσκολο γυναίκες σαν κι αυτές να θεωρηθούν ηρωίδες αν και οι πράξη τους ήταν ηρωική.Ειναι αντιηρωίδες. Μ ενδιαφερει η εύθραυστη πλευρά της ηρωικής πράξης. Είναι πιο πολύ μάρτυρες –αυτά που τους συνέβησαν ήταν πέρα απο το ανθρώπινο -ηταν ανείπωτα/ εχω ανατρέξει αρκετά στο βιβλίο του Αγκάμπεν «Αυτό που μένει απο το Αουσβιτς’ /2015 .
Μπορούν αυτές οι αναπαραστάσεις να αγγίξουν την εργατική τάξη;
Σίγουρα μπορούν ν αγγίξουν τις γυναίκες ,τις- τους αντιφασίστες, να δημιουργήσουν μια άλλη αφήγηση, εύθραυστη ,συναισθηματική διαφορετική απο την ισχύουσα του κόμματος και της πατριαρχίας.
Η περφόρμανς τελειώνει με τη φράση «ο κόσμος αλλάζει με στοργή». Τι σκέφτεσαι για την εκδίκηση; Μπορεί κανείς να συγχωρέσει τέτοια αδικία, τέτοια βαρβαρότητα, και τέτοια εγκλήματα, σαν αυτά που καταδεικνύουν οι βιογραφίες των ανταρτισσών;
Ναι και να προχωρήσουμε με στοργή με αγάπη,αυτο βρηκα εγώ στις γυναίκες στο Βουνό. Ειναι ενα σύνθημα της κατάληψης Rosa Nera στα Χανιά που το είχα φωτογραφίσει σ ενα τοίχο στην πόλη επίσης τελειώνει με τη φράση απο την Αντιγονη του Σοφοκλή “Δεν γεννήθηκα για να μοιράζομαι μίσος αλλά αγάπη”
Με ποιά άλλα έργα, κινηματογραφικά, θεατρικά, μυθιστορηματικά κ.α., θεωρείς ότι έχει σχέση το δικό σου έργο πάνω στο εν λόγω ζήτημα; Μπορούμε να μιλήσουμε για μια «κίνηση» «νέων» αναπαραστάσεων της Αντίστασης και του αντάρτικου;
Η Μαρια Καραβέλα πολιτική καλλιτέχνης, το 1979 στη Κοκκινιά έκανε μια δράση –περφόρμανς σε μια πλατεία και μια ταινία για την Αντίσταση που ήταν απαγορευμένη. Ίσως ήταν η πρώτη καλλιτέχης που ξεκίνησε κάτι τέτοιο. Επίσης εχει επιδράσει στη δουλειά μου ο ποιητής Ηλίας Λάγιος. Αλλες καλιτέχνες που μ ενδιαφέρουν είναι η κροάτισα καλλιτέχνης Sanja Iveković “Μνημείο για την επανάσταση η έκθεσή της στο State of Concept “Red star fear not”, η δουλειά της Έμιλυ Ζασίρ ,παλαιστίνια καλλιτέχνης .Για τη ζωγραφική μ’ έχουν επιρρεάσει γυναίκες καλλιτέχνες της φεμινιστικής γραφης η Louise Bourgeois , η Kiki Smith ,η Tracey Emin. Γνωρίζω τη δουλεια της Μαιρης Ζυγούρη στη Κοκκινιά για τη Documenta, τη δουλεια της Κατερίνας Αθανασίου σε σχέση με τη μητέρα της, μια εκθεση που συναίβει στο στο State of Concept επισης εχω ακούσει για δυο γυναίκες που προσπαθούν να κάνουν μια ταινία για τον εμφύλιο…. υπάρχει το βιβλίο της Μάρω Δούκα «Έλα να πουμε ψέματα» …Είναι αναπόφευκτο να δημιουργηθεί στη σύγχρονη τέχνη στην Eλλαδα μια άλλη γραφή.
Ελένη Τζιρτζιλάκη
23/11/2020 Σίφνος,
Ταξιαρχάκι