Η εισήγηση αυτή έγινε στο Εργαστήρι για το κέντρο της πόλης που οργανώθηκε στο Εμπρός στις 28 Μαΐου 2013 και συμμετείχαν οι:
Κωσταντίνα Θεοδώρου ,Encounter Athens, Νίκος Καζέρος, Ελένη Τζιρτζιλάκη, Νίκος Αναστασόπουλος. Το Εργαστήρι είναι σε εξέλιξη.
Το δικαίωμα στην πόλη ως δικαίωμα στη διαφορά. Αλήθεια ζω σε χρόνια σκοτεινά. Η αθώα κουβέντα είναι ανόητη. Μέτωπο αρυτίδωτο μαρτυράει αδιαφορία. Αυτός που γελά το φοβερό μαντάτο δεν το πήρε…
Ο Φάτσερ στις πόλεις 1929-1950, Μπρέχτ
Το έργο εκτυλίσσεται το 1917 τον τελευταιο χρονο του 1oυ παγκ. Πολέμου . Η πλοκή του έργου μεταφέρθηκε στη σημερινή Αθήνα από την Egfka στο αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο Εμπρός .
Όπου εδώ μπορεί κανείς να δει πως η κρίση και η μόνιμη κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ο ρατσισμός ο αποκλεισμός και νέοι τρόποι αυτοοργάνωσης συναντιούνται.
Το εργαστήρι αυτό έχει σκοπό να δημιουργήσει νέες δομές που να παράγουν μια άλλη αρχιτεκτονική για την πόλη και το σχεδιασμό της που να έχει σχέση με τις ανάγκες των κατοίκων της στην εποχή της κρίσης και της εκτάκτου ανάγκης που διανύουμε. Προσπαθούμε σε αυτή τη φάση να αναλύσουμε όσο είναι δυνατόν τις υπάρχουσες προτάσεις για το κέντρο της Αθήνας που διαμορφώνονται από τον μεταφορντικό καπιταλισμό του μνημονίου ως μια νέα μορφή αποικιοκρατίας στις χώρες του νότου, για τον οποίο ο χώρος της Αθήνας αποτελεί ένα ιδιαίτερα ελκυστικό έδαφος Όπως αναφέρει ο Lefebvre, ο χώρος είναι ένα πολιτικό όργανο χειρισμένο με σκοπιμότητα αν και αυτή η σκοπιμότητα κρύβεται από τις συναφείς εμφανίσεις του χώρου (Χώρος και πολιτική σελ. 206 Το δικαίωμα στη πόλη).
Ο χώρος που βρισκόμαστε ήδη αποτελεί μια νέα δομή καθώς πρόκειται για ένα κατειλημμένο αυτοδιαχειριζόμενο χώρο που στόχος του είναι να παράγει νέες μορφές τέχνης και ζωής, μέσα από την αυτοδιαχείρηση την αλληλεγγύη και τις συλλογικές διαδικασίες μέσα από δράσεις όπως το κουίρ φέστιβαλ ή “το νύχια και με δόντια για τα δικαιώματά μας “και δίνει χώρο στις καλλιτεχνικές διαφορετικότητες της πόλης.
Στόχος είναι το θέαμα να μην είναι εμπόρευμα αλλά διαδικασία και ανθρώπινη επικοινωνία (Guy Debord)
Η Αθήνα κατοικείται από το πλήθος μέσα σε ανοίκειες συνθήκες που χαρακτηρίζεται από μια μεταβλητότητα στις μορφές ζωής και από τη ζωή του ξένου, βιος ξενικός (Γραμματική του πλήθους Paolo Virno). Πολλοί άνθρωποι στην Αθήνα βρίσκονται σε κατάσταση εξαίρεσης, ζώντας τη γυμνή ζωή της βιοπολιτικής και πολλοί σε επισφαλείς συνθήκες με χαρακτηριστικό την εξαθλίωση των φτωχών απ’ όπου και αν προέρχονται. Ο φόβος εντείνεται στο κέντρο της πόλης. Πόλη της σιωπής (αναφορά στο Gramsci όταν μιλάει για τις ιταλικές πόλεις 1987, και στη Λίλα Λεοντίδου Πόλεις της σιωπής, με ελάχιστες εξαιρέσεις θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το κέντρο της.
Κλειστά καταστήματα,και άδεια κτίρια μαζί με άδειες κεντρικές πλατείες όπως Σύνταγμα,Ομόνοια, Κοτζιά , συνδυάζονται με το άγριο κυνήγι των ανθρώπων που είναι διαφορετικοί. Οροθετικές γυναίκες, στη συνέχεια μετανάστες χωρίς χαρτιά, χρήστες ουσιών και πλανόδιοι συχνά συλλαμβάνονται και οδηγούνται σε αστυνομικά τμήματα και σε στρατόπεδα. Οι στρατηγικές αυτές παρουσιάζονται ως σωτήριες για την πόλη μέσα από ονομασίες όπως Ξένιος Ζευς, το πρόγραμμα Θέτις κλπ.
Η Αθήνα πρέπει ν’ αλλάξει ως ένα σύνορο του ευρωπαϊκού οχυρού χρειάζεται ένα νέο πρόσωπο, η «πολιτική ανυπακοή» χαρακτηριστικό του πλήθους που εκδηλώνεται έντονα στην Αθήνα πρέπει να σταματήσει μέσα από στρατηγικές του χώρου. Στα νέα σχέδια για το κέντρο της πόλης έχει αποκλειστεί η κοινωνική συμμετοχή. Η δυνατή συμμετοχή θα επέτρεπε τη δημιουργία συνθηκών μεγαλύτερης δικαιοσύνης αλλά η ως τώρα στρατηγική είναι ο αποκλεισμός της κοινωνίας από τον σχεδιασμό. Η αυτοργάνωση αναπτύσσεται ραγδαία, όπως στην κατάληψη των Προσφυγικών της Αλεξάνδρας, στον λόφο του Φιλοπάππου , στο κέντρο της Τσαμαδού, στο χώρο που βρισκόμαστε τώρα, και οι αντιδράσεις στην συνθήκη που προτείνεται απο την εξουσία για το χώρο συνεχίζονται στο πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος, στις συναντήσεις σε καφενεία των κατοίκων στο Μεταξουργείο για την αντιμετώπιση του επενδυτικού σχεδίου της εταιρείας Ολιάρος. Αυτός είναι τώρα ο πόλεμος για το κέντρο της πόλης. Η συνθήκη αυτή είναι κατι νέο για την Αθήνα και αποτελείται απο ριζωματικά δίκτυα νομαδικού χαρακτήρα .
Όπως αναφέρεται απο τη Λιλα Λεοντίδου αντίθετα με τη μεσογειακή Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική στην Ελλάδα για χρόνια κυριαρχούσε η παλαιομαρξιστική περιφρόνηση για τα οικιστικά ζητήματα ενώ οι κυρίαρχες τάξεις προσπαθούσαν να εκμεταλευτούν τις δυνατότητες που τους δινόταν ήδη από τα χρόνια της προσφυγικής εισροής. Η ελληνική αυθαίρετη δόμηση μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε ενα κίνημα που όμως κατέρρευσε. (Λιλα 288). Το κίνημα για τα οικιστικά ζητήματα για τον δημόσιο χώρο και για τα κοινά αρχίζει να αναπτύσσεται μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου με το πάρκο της Ναυαρίνου, το πάρκο Κύπρου και Πατησίων , την κατάληψη της Αγοράς της Κυψελης και τα κινήματα πόλης .
Θα αναφερθώ σύντομα σε τρεις περιπτώσεις σχεδιασμού χώρου που ενώ φαίνονται διαφορετικές έχουν πολλά κοινά και προωθούν το σχέδιο για μια Αθήνα εξευγενισμένη για νέους κατοίκους κατάλληλη να υποδεχτεί τον τουρισμό και τις νεες επενδύσεις.
Ο χώρος γίνεται μια νέα στέρηση που επιτρέπει μια αλόγιστη κερδοσκοπία. Η στέρηση του χώρου είναι παράλληλη και αυξανόμενη με τη στέρηση σε άλλα αγαθά όπως το νερό , το ηλεκτρικό ρεύμα κλπ
Το rethinking Athens προτείνει τον μετασχηματισμό του κέντρου μέσα από ένα βουλεβάρτο την Πανεπιστημίου, μια ιδέα που ελάχιστα σχετίζεται με τη σημερινή Αθήνα, πόλη που διαμορφώθηκε μέσα από προσθέσεις και αφαιρέσεις που χαρακτηρίζεται από μία γοητευτική αταξία, ως μεσογειακή πρωτεύουσα .
Το πρώτο βραβείο προτίθεται να επιλύσει τα προβλήματα της Αθήνας μέσα από δενδροφυτεύσεις και συντριβάνια ,υποβαθμίζοντας την γοητεία ενός δρόμου που χαρακτηρίζεται απο πολλές διαφορετικές ποιότητες και εντάσεις.
H Πανεπιστημίου τώρα ως δρόμος των διαδηλώσεων πεζοδρομείται από την κατάληψη της απο τα σώματα των διαδηλωτών και όχι από τα συντριβάνια και τα δένδρα. Δεν μπορεί κανεις να μην επισημάνει ότι αυτή τη στιγμή στο κέντρο τα συντριβάνια παραμένουν κλειστά ,οι τουαλέτες κλειδωμένες και τα καθιστικά αφαιρούνται για να μη κοιμούνται οι άστεγοι.
Το «Ξανασκέψου την Αθήνα», που ξεκίνησε ως ερευνητικό πρόγραμμα του ΕΜΠ με υπεύθυνο τον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής σχολής Τουρνικιώτη, δεν αναφέρεται και δεν ενδιαφέρεται για τα κτήρια που εγκαταλειμμένα φθείρονται, για τα καταστήματα που κλείνουν το ένα πίσω από το άλλο,για τους τεχνίτες και τα καταστήματα παραδοσιακών προϊόντων γύρω από την αγορά, για τους άστεγους…
Η συνεργασία του Δήμου με την επενδυτική εταιρεία Ολύαρος με τον τίτλο « Αναζοωγόνηση» αποτελεί το 2ο παράδειγμα. Διαβάσαμε ότι στη σύσκεψη που έγινε 16/ 4 /2013 , συμμετείχαν ο Δήμαρχος Καμίνης ο υφυπουργός Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας Υποδομών Μεταφορών και δικτύων Νότης Μηταράκης με αποκλειστικό θέμα τη χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Jessica του επενδυτικού σχεδίου. Το σχέδιο περιλαμβάνει την χρηματοδότηση 70.000 εκατ., από το πρόγραμμα Jessica ,7 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ , αν και ιδιωτικό περιλαμβάνει τις επεμβάσεις σε δρόμους και πλατείες, την ανάπλαση της πλατείας Aυδή ,τη μετατροπή σε ποδηλατόδρομο ενός πεζόδρομου, και ανάμεσα στα άλλα προβλέπει την κατασκευή και μετασκευή 30 κτιρίων, την στέγαση στην περιοχή επιχειρήσεων τεχνολογίας, και φοιτητικής ιδιωτικής εστίας με στούντιο διαμερίσματα στην Μαραθώνος, την εμπορική χρήση στην Ιάσονος, μιλάει επίσης για το σφράγισμα των οίκων ανοχής από το Δήμο Αθηναίων σε συνεργασία με την αστυνομία, επίσης αναφέρεται στο θέμα ασφάλειας της περιοχής και την ανάγκη επέμβασης του υπουργείου προστασίας του πολίτη για εκκένωση κτιρίων που θεωρούνται εστίες ανομίας» .
Το πρώτο που θα συμβεί είναι το γενικότερο gentrification. Οι σημερινοί κάτοικοι θα αναγκαστούν να φυγουν γιατί δεν θα αντέξουν οικονομικά τη νέα κατάσταση . Η περιοχή θα πάψει να είναι εναλλακτική ….
Θα φύγουν αυτοί που κατοικούν τώρα για να έρθουν κάποιοι άλλοι για τους οποίους η εταιρεία Ολυαρος εδώ και καιρό σε συνεργασία μάλιστα με τον καλλιτεχνικό κόσμο μεσω του Remap και της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας προετοίμασε το έδαφος.
Το Remap ως ένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ στεγάζεται σε κτίρια της εταιρείας . Είναι καλλιτέχνες σε αυτή την περίπτωση που προετοιμαζουν το έδαφος για τις νέες επενδύσεις. Το ζήτημα αυτό διαπιστώθηκε ήδη στο κείμενο «το remap και ο εκτοπισμός των κατοίκων και σε συζήτηση που οργανώθηκε πριν τρία χρόνια στο χώρο των εκδόσεων Futura,
Εδω θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι σε περιοχές στο Λονδινο όπου το φαινόμενο του gentrification είναι πολύ συχνό όπως το Hockney Wick υπάρχουν καλλιτέχνες που αρνούνται αυτό το ρόλο και εξεγείρονται εναντίον του gentrification.
Ίσως αυτό να συμβεί και στο Μεταξουργείο καθώς όταν τα σχέδια υλοποιηθούν πολλοί θα αναγκαστούν να φύγουν απο την περιοχή και θα πάψει να έχει τον εναλλακτικό χαρακτήρα που έχει σήμερα .
Αυτό που χρειάζεται είναι η αυτοργάνωση των κατοίκων και των καλλιτεχνών για τη διεκδίκηση και το δικαίωμα στο χώρο.
Υπεράσπιση των φτηνών ενοικίων , των καταλήψεων ως κοινά αγαθά,του δημόσιου χώρου, που δεν μπορεί να μετατραπεί σε ιδιωτικός,καθώς και υπεράσπιση των ευάλωτων ομάδων όπως ρομά, σεξουαλικά εργαζόμενες και υπεράσπιση του χαρακτήρα της γειτονιάς.
Μη ξεχνάμε σε άλλες πόλεις χρηματοδοτήσεις όπως αυτές μπορούν να αντιστραφούν και να υποστηρίζουν την βελτίωση των συνθηκών της κατοικίας στη γειτονιά με τη συνεργασία του Δήμου με συμβούλια γειτονιών,με κοινωνικούς συνεταιρισμούς κατοικίας.
Το τρίτο παράδειγμα είναι η Ακαδημία Πλάτωνος, όπου τα σχεδια των επενδυτών για το εμπορικό κέντρο στο εργοστάσιο Μουζάκη και της αρχαιολογικής υπηρεσίας για να μετατραπεί το πάρκο σε κλειστό αρχαιολογικό χώρο βρίσκουν συνεχείς αντιστάσεις από τους κατοίκους αλλά και απ’ όλους εκείνους που συσπειρώνονται γύρω απο το συνεργατικό καφενείο. Με θέμα ανοιχτό ελεύθερο δημόσιο αρχαιολογικό πάρκο πολιτισμού , οργανώθηκαν από την επιτροπή κατοίκων το Σαββατοκύριακο 30,31 Μαρτίου πολλές δράσεις από πολλές συλλογικότητες, καλλιτέχνες, καλλιτεχνικές ομάδες.
Στο εργαστήρι αυτό στο Εμπρός που σκεφτόμαστε να συνεχιστεί βλέπουμε την Αθήνα ως μια διαδικασία συνδιαμόρφωσης, θεωρούμε σημαντική την ενεργοποίηση κατάληψη κενών χώρων, τη μετατροπή τους σε κατοικίες ή σε κοινά αγαθά.
Θεωρούμε ότι είναι σημαντική η βελτίωση του υπάρχοντος μέσα από τον συμμετοχικό σχεδιασμό, οι αυτόνομες ζώνες αυτοοργάνωσης στην πόλη, μέσα από την δημιουργία ανοιχτών κοινοτήτων .
Βάζουμε το ερώτημα πώς μπορεί να επιτευχθεί η vita activa στη δημόσια σφαίρα και στα κοινά.
(μόνο η υπαρξη μιας δημόσιας σφαίρας και ο παρεπόμενος μετασχηματισμός του κόσμου σε μια κοινότητα πραγμάτων η οποία συγκεντρώνει τους ανθρώπους και τους συνδέει μεταξύ τους στηρίζεται ολοκληρωτικά στη διάρκεια. Hanna Arendt )
Και τελειώνω με ένα απόσπασμα απο τον Κορνήλιο Καστοριαδη (Η δυνατότητα μιας αυτόνομης κοινωνίας απόσπασμα απο διάλεξη που δόθηκε το 1993 στο Μπουένος Αιρες )
«Οφείλουμε να προτάξουμε τη θέσμιση ελεύθερων συλλογικοτήτων που θα αποτελούνται απο ελεύθερα άτομα ικανά να δώσουν στη ζωή τους άλλο νόημα από την απόκτηση καινούριων εμπορευμάτων και που θα παράγουν νέους χώρους» .
Ελένη Τζιρτζιλάκη