Μνημείο, refugies memory. Θραύσματα ιστοριών. [1]
Μια πρόταση σε εξέλιξη
To Μνημείο(Monumento) «Refugies memory, θραύσματα ιστοριών-Το καλό θάρθει απο τη θάλασσα»[2] είναι ενας χώροχρόνος μεταβαλλόμενος, ενα μνημείο για τους πρόσφυγες[3], μια κατασκευή-χώρος που προτείνεται να πραγματοποιηθεί σε τρεις τόπους, στην άκρη της θάλασσας στη πόλη της Μυτιλήνης, σε δημόσιο χώρο στην Αθήνα, και σε μια ευρωπαική πόλη του Βορρά.
Πρόκειται για ένα ζωντανό μνημείο για την ευάλωτη ζωή για την τρωτότητα και την απώλεια που δινει αξία σε ζωές που δεν μετρούν σαν ζωές,που αντιμετωπίζουν απεριόριστη βία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους και στη διαμονή τους καθώς έχουν περάσει το σύνορο στη θάλασσα και βρίσκονται στη Μυτιλήνη και κατόπιν στην Αθήνα για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. «Ποιός μετράει ως άνθρωπος ποιών οι ζωές μετρούν ως ζωές και τελικά τι κανει μια ζωή άξια οδύνης ; [4]
To Μνημείο (Monumento) αποτελεί σχόλιο πάνω στα σύνορα και στο ταξίδι στη Μεσόγειο, που σ αυτή την περίπτωση απο κάποιους-ες δεν διασχίζονται καθώς χανουν τη ζωή τους και απο άλλους-ες διασχίζονται μέσα απο τραύματα.Το ταξίδι είναι αβέβαιο και συχνά αδύνατο, συχνά ο προορισμός δεν επιλέγεται, και μπορεί να επαναπροωθηθούν στον τόπο όπου ξεκίνησαν ακόμη και εαν εκει απειλείται η ζωή τους.
Το Μνημείο(Monumento) θα αποτελέσει μια υπόσχεση αλληλεγγύης και συμπόνιας μέσα σε κοινωνικούς περιορισμούς,αποκλεισμούς και έντονες καταστροφικές αντιπαραθέσεις που συμβαίνουν τώρα.
Τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν για τη κατασκευή του σχετίζονται με υλικά που η θάλασσα ξερνάει απο τα ναυάγια όπως σωσίβια, επαναχρησιμοποιημένα ξύλα απο καίκια, σκοινιά, χρωματιστά υφάσματα.
Στο εσωτερικό του θα εμπεριέχει τα αποτυπώματα των προσφύγων στο έδαφος που φτάνουν, μνήμες και μαρτυρίες μεταναστών και ντόπιων σχετικά με το ταξίδι και την διαμονή στους τρεις παραπάνω τόπους.
Η μνήμη για καποιους-ες που φεύγουν απο ένα τόπο είναι κάτι φθαρτό που αλλάζει μέσα απο τα ταξίδια. Είναι έντονη η τρωτότητα μπροστά στην απώλεια. “Ακόμα και μεταξύ μας δεν μιλάμε για αυτό το παρελθόν. Αντ’ αυτού, έχουμε βρει τον τρόπο μας να διαχειριστούμε ένα αβέβαιο μέλλον.Απ’ τη στιγμή που όλοι κάνουν σχέδια, εύχονται και ελπίζουν, το ίδιο κάνουμε κι εμείς. Ωστόσο, εκτός από αυτές τις γενικές ανθρώπινες συμπεριφορές, προσπαθούμε να τακτοποιήσουμε το μέλλον περισσότερο επιστημονικά. Μετά από τόση κακοτυχία θέλουμε αναμφίβολα μια διέξοδο. Συνεπώς, αφήνουμε πίσω μας τη γη με όλες της τις αβεβαιότητες και στρέφουμε το βλέμμα μας στο μελλον.” [5]
Οι ιστορίες-μαρτυρίες που αποτελούν το περιεχόμενο του Μνημείου είναι θραυσματικές καθώς συχνά αφορούν άλλους–τους συνταξιδιώτες αυτούς –ες που χαθηκαν στο ταξίδι, η μιλούν για ενα ταξίδι που επιχειρήθηκε ξανα και ξανα(11 φορές το ταξίδι του Ομάρ για την Ευρώπη), είναι μαρτυρίες απο τη ζωή στα κέντρα κράτησης που κανεις δεν θέλει να θυμάται και όταν κανεις τις διηγείται αποκτούν μια άλλη διάσταση. Αλλά και ιστορίες απο συμβάντα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού όπως ένα ναυάγιο, μια απεργία.Έχει την σημασία ενος Αρχείου μνήμης.
Η εννοια της μαρτυρίας αποκτά ιδιαίτερη σημασία και διερευνάται μέσα απο τη σύγχρονη διεθνή βιβλιογραφία.
«Η μαρτυρία αποτελεί μια απολύτως μοναδική και αναντικατάστατη τοπογραφική θεση αναφορικά με ενα συμβάν η μοναδικότητα αυτης της θέσης έγκειται στον παραδοξο σύνδεσμο της με το μέσα και το έξω.[6]
Η όπως λέει ο Giorgio Agamben: Η μαρτυρία λαμβανει χώρα εκει που ο άφωνος κανει τον ομιλούντα να μιλήσει και ο ομιλών φερει την αδυνατότητα του να μιλήσει με την δική του φωνή απολυτως ωστε η σιωπή η ομιλία το ανθρώπινο το απανθρωπο να εισερχονται σε μια ζώνη αδιακρισιας στην οποία είναι αδύνατον να προσδιοριστεί…. ο αληθινος μαρτυρας.[7] .
Οι μαρτυρίες που θα αποτελέσουν το περιεχόμενο του Μνημείου θα συλλεχθούν σε τρεις τόπους, αρκετές υπάρχουν ήδη,και θα τοποθετηθούν αντίστοιχα στο εσωτερικό των τριών κατασκευών-Μνημείων που θα γίνουν: απο το ταξίδι απο τη Τουρκία στο νησί Μυτιλήνη εκει που οι πρόσφυγες έχουν διασχίσει το σύνορο στη θάλασσα και πατώντας στο έδαφος της Μυτιλήνης βρίσκονται στην Ευρώπη(το νησί Μυτιλήνη επιλέγεται καθώς είναι το νησί με την μεγαλύτερη εισροή μεταναστών απο την Τουρκία) αλλά και γιατί έχει προηγηθεί στο νησί η δράση «Το καλό θάρθει από τη θάλασσα», απο τη διαμονή στην Αθήνα , που αποτελεί τον δεύτερο σταθμό του ταξιδιού, που για να φύγουν, αντιμετωπίζουν πολλές δυσκολίες που αφορούν την δυνατότητα να ταξιδέψουν(συνήθως κρυφά),αλλά και την ίδια τη διαμονή , που ενω είναι προσωρινή συχνά διαρκεί περισσότερο, και στη πόλη της Βόρειας Ευρώπης που συμβολικά αντιπροσωπεύει σύμφωνα με τις διηγήσεις τους στους δυο προηγούμενους τόπους,τον «επιθυμητό τόπο»- προορισμό.
Το εσωτερικό των τριων κατασκευών-μνημείων θα εμπεριέχει τα αποτυπώματα του ταξιδιού, χαρτογραφήσεις διαδρομών και ροών, ιστορίες-μαρτυρίες των συνόρων,τ αποτυπώματα της προσωρινής διαμονής σ εναν απο τους τρεις τόπους, ποιήματα και τραγούδια, διάφορα αντικείμενα,βιβλιοθήκη σχετική με το θέμα. Το υλικό θα είναι οπτικό, ακουστικό,απτικό. Θα περιλαμβάνονται επίσης διηγήσεις των ντόπιων σχετικά με τη μετανάστευση.
Στη Μυτιλήνη θα περιλαμβάνονται οι διηγήσεις των ντόπιων για τα ναυάγια για τους σωσμένους,για την αναμονή στο λιμάνι καθώς και τραγούδια για τη ξενητιάς, αλλά και μαρτυρίες για μεταναστεύσεις που έγιναν παλαιότερα απο τη Μικρά Ασία.
Στην Αθήνα στο «Μνημείο» θα περιλαμβάνονται επίσης ιστορίες για συμβάντα στη πόλη όπως η απεργία πείνας των Σύρων προσφύγων στο Σύνταγμα, διηγήσεις απο τη διαμονή στη πόλη, από τον Ξένιος Δία στον δημόσιο χώρο,απο το πεδίον του Αρεως και τη πλατεία Βικτωρίας κα.
Στην πόλη στη Βορεια Ευρώπη θα συγκεντρωθούν μαρτυρίες σχετικά με μετανάστες που βρίσκονται εκει. Επισης μαρτυρίες ελλήνων μεταναστών για τη πρόσφατη μετανάστευση τους στη Γερμανία.
Στο χώρο η έκφραση θα πραγματοποιείται μέσα απο προβολές, εκτυπώσεις, χάρτες, φωνές, εικόνες , ήχους, μικροαντικείμενα. Επιδίωξή είναι οι τρεις αυτοί χώροι να είναι φιλόξενοι, οικείοι και να θυμιζουν εσωτερικό σπιτιού. Θα αποτελούν“καταφύγιο” δίνοντας έμφαση στην ευρύτερη έννοια της φιλοξενίας, του προτόγνωρου καθήκοντος για φιλοξενία, και του δικαιώματος στη φιλοξενία.[8] Κατά τη διάρκεια θα γίνονται δράσεις –συναντήσεις όπου θα προσκαλούνται μετανάστες για να διηγηθουν τις ιστορίες τους, διαλέξεις συζητήσεις , προβολές φιλμς.
Υλικά κατασκευής Μνημείου : υλικό απο τα σωσίβια που η θάλασσα ξερνάει, ξύλα βίδες,ύφασμα, καραβόπανο, νηματα , σκηνιά, χρωματιστά υφάσματα,φυλαχτά.
Στο εσωτερικο θα υπάρχουν μικρο αντικείμενα καθημερινής χρήσης , κουζινάκι μελωδός,ψυγειο μαγειρικά σκεύη,πιάτα,φλυτζανια,τσαγιέρα , μαχαιροπήρουνα, υδρόγειος,χαρτης παγκόσμιος.Ο χώρος θα είναι στρωμένος με χαλιά, χαμηλό τραπέζι,μαξηλάρια.
[1] H δράση συνάντηση “Το καλό θά ρθει από τη θάλασσα” πραγματοποιήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2014 ,στην ακτή Τσαμάκια στη Μυτιλήνη από το Δίκτυο Νομαδικής Αρχιτεκτονικής σε συνεργασία με το Caravan Project. Το κείμενο για τη δράση δημοσιεύτηκε στα Ενθέματα της Αυγής την Πέμπτη 1η Ιανουαρίου 2015 και βρίσκεται στον ιστότοπο της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής.
[2] Έναν περίπου μήνα πριν από τη δράση-συνάντηση To καλό θάρθει απο τη θάλασσα , κυκλοφόρησε η συλλογή διηγημάτων του Χρήστου Οικονόμου Το καλό θα ‘ρθει από τη θάλασσα (εκδ. Πόλις). Παρότι το βιβλίο δεν αναφέρεται σε πρόσφυγες και μετανάστες αλλά σε «εσωτερικούς μετανάστες», Έλληνες που έχουν φύγει από την πόλη και ζουν σε ένα νησί του Αιγαίου (χωρίς να προσδιορίζεται ποιο, μπορεί να είναι και μεταφορικό ή αλληγορία της Ελλάδας) αξίζει να μνημονεύσουμε τα διηγήματα του Οικονόμου, και την ποιότητα της γραφής τους αλλά και για την κοινότητα κάποιων προβληματισμών. Πόλις 2014
[3]Hannah Arendt les origins du totalitarisme. L imperialism Στο κείμενο «Παρακμή του κράτους –έθνους και το τέλος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το έθνος των μειονοτήτων και οι λαοί χωρίς κράτος» Προτείνει μια ανάλυση της σύγχρονης ιστορίας των μειονοτήτων,των χωρίς κράτος ,των απάτριδων,των προσφύγων,των εκτοπισμένων…στη σελίδα 239αναφέρεται στο δικαίωμα στο άσυλο.
[4] Judith Butler ,Ευάλωτη ζωή, Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, Νήσος,2009
[5] Hanna Arendt Εμείς οι πρόσφυγες Κυκλοφόρησε το 1943 σε ένα μικρό εβραϊκό περιοδικό, το The Menorah Journal Μετάφραση: Κώστας Δεσποινιάδης, από το 13ο τεύχος του Τετραδίου Ολικής Αντιπαράθεσης, ΠΑΝΟΠΤΙΚΟΝ
[6] Shoshana Felman και Dori Laub, Testimony: Crises of Witnessing in Literature, Psychoanalysis, and History. New York and London: Routledge, 1992, The return of the voice, Claude Lanzman,s Shoap, σ.232
[7] Giorgio Agamben , Remnants of Auschiwtz the Witness and the archive, zone books 1999
[8] Derrida Jacques , Πέραν του κοσμοπολιτισμού, εκδόσεις Κριτική , 2003, σελίδα 19